Το Λονδίνο αγωνίζεται να κερδίσει χρόνο

Της Μαρινας Πετρακη*

Το πρελούδιο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου άρχισε την 1η Σεπτεμβρίου 1939 στις 4.45 το πρωί με γενικευμένη επίθεση των πανίσχυρων γερμανικών δυνάμεων κατά της Πολωνίας. Παρά την άρτια στρατιωτική της προετοιμασία και την ισχυρή αντίσταση που προέβαλαν οι δυνάμεις της, η Πολωνία, έπειτα από μια κεραυνοβόλα επίθεση (Βlitzkrieg), παραδόθηκε στους Γερμανούς στις 27 Σεπτεμβρίου 1939.

Οι πρώτες ειδήσεις για τη γερμανική επίθεση κατά της Πολωνίας έφτασαν στη Βρετανία μέσω του υπουργείου Εξωτερικών στις 7.30 το πρωί της Παρασκευής 1ης Σεπτεμβρίου, την ίδια ώρα που το ραδιοφωνικό μήνυμα του Χίτλερ ανακοίνωνε στο Βερολίνο ότι «ο γερμανικός στρατός απαντά στη βία με βία και πολεμάει σκληρά με αποφασιστικότητα για τα βασικά δίκαια μιας αναγεννημένης Γερμανίας».



Η Βρετανία ανήσυχη εκάλεσε έκτακτο πολεμικό συμβούλιο και κήρυξε γενική επιστράτευση. Ωστόσο, παρά τις υποχρεώσεις της που απέρρεαν από τη συνθήκη της με την Πολωνία η οποία υπεγράφη στις 25 Αυγούστου, δύο μέρες μετά την υπογραφή του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου, βάσει της οποίας δεσμευόταν να προστρέξει άμεσα με όλη τη βοήθεια που διέθετε στο πλευρό της Πολωνίας, έμεινε αδρανής. Οι Βρετανοί δεν θεωρούσαν ακόμα την εισβολή της Γερμανίας στην Πολωνία αφορμή για ένα γενικευμένο πόλεμο, για τον οποίο δεν ήταν άλλωστε ακόμα έτοιμοι. Στο στάδιο αυτό επιθυμούσαν να λυθεί το πρόβλημα της Πολωνίας με διαπραγματεύσεις μέσα στο πνεύμα της πολιτικής «κατευνασμού» που ο Βρετανός πρωθυπουργός συνέχιζε να υποστηρίζει. Αλλωστε, η χώρα χρειαζόταν χρόνο να προετοιμαστεί για έναν πόλεμο διαρκείας που συνεπαγόταν την ενίσχυση των φυσικών της πόρων και πρώτων υλών, την εκπαίδευση του στρατού και την επιβολή μεγαλύτερης οικονομικής πίεσης για την προπαρασκευή μιας αποτελεσματικής στρατιωτικής μηχανής, που την εποχή αυτή δεν μπορούσε να παραβληθεί με αυτήν της Γερμανίας. Ετσι, στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Πολέμου, το πρωινό της γερμανικής εισβολής στην Πολωνία οι επιτελείς απεφάνθησαν ότι: «Κάθε εβδομάδα που περνά είναι πολύτιμη για την Αγγλία, καθώς μας δίνει τη δυνατότητα να αυξήσουμε τον αριθμό των αεροπλάνων μας, τον αντιαεροπορικό οπλισμό μας και να βελτιώσουμε εν γένει την ασφάλεια της χώρας... Η καθυστέρηση στην έναρξη των πολεμικών μας επιχειρήσεων λειτουργεί ως πλεονέκτημα για την υπεράσπιση αυτής της χώρας και για τις θαλάσσιες εμπορικές μας επιχειρήσεις... Ετσι, για καθαρά στρατιωτικούς λόγους, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι στην παρούσα φάση πρέπει να εμμείνουμε στην πολιτική μας».

Τελεσίγραφο στον Χίτλερ

Το απόγευμα της ίδιας μέρας, η βρετανική κυβέρνηση έστειλε στον Χίτλερ ένα τελεσίγραφο, προειδοποιώντας τον ότι «αν η γερμανική κυβέρνηση δεν σταματήσει την επιθετική της τακτική κατά της Πολωνίας και δεν αποσύρει τα στρατεύματά της, η Βρετανία είναι αποφασισμένη να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις της προς την Πολωνία». Ωστόσο, το τελεσίγραφο αυτό, όπως είχε διατυπωθεί, έμοιαζε περισσότερο με μιαν αόριστη προειδοποίηση, που άφησε αδιάφορη τη Γερμανία, όπως άλλωστε και η προσπάθεια της Γαλλίας και της Βρετανίας να επιτευχθεί, με τη μεσολάβηση του Μουσολίνι, ο οποίος απείχε των επιχειρήσεων λόγω ελλιπούς στρατιωτικής προετοιμασίας, μια συμφωνία στο μοντέλο του Μονάχου, και να σταματήσει η προέλαση των Γερμανών. Ετσι, η βρετανική κυβέρνηση το πρωινό της 3ης Σεπτεμβρίου, ύστερα από μια «κρίση συνείδησης» και μια θυελλώδη συνεδρίαση στο βρετανικό κοινοβούλιο, απεφάσισε να υλοποιήσει τις υποχρεώσεις της προς την Πολωνία, στέλνοντας ένα τελευταίο τελεσίγραφο στον Χίτλερ, το οποίο εξέπνεε στις 11 το πρωί. Οπως ήταν αναμενόμενο, η Γερμανία δεν απάντησε. Στις 11 το πρωί, η Βρετανία κήρυξε τον πόλεμο κατά της Γερμανίας. Την ίδια ώρα που ο Τσάμπερλεν με ραδιοφωνικό διάγγελμα γνωστοποιούσε στους Βρετανούς ότι «η προσπάθειά του για ειρήνη είχε αποτύχει και η Βρετανία ήταν ήδη σε πόλεμο», ηχούσαν στο Λονδίνο οι πρώτες σειρήνες για τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς.

Ο Τσόρτσιλ θα περιγράψει αργότερα τα αισθήματα που τον περιέβαλαν τη στιγμή της ανακοίνωσης του πολέμου -«Η Δόξα της Παλαιάς Αγγλίας, μιας Αγγλίας απροετοίμαστης που αναζητεί την ειρήνη αλλά ατρόμητης όταν η τιμή της την καλεί, με γέμισε υπερηφάνεια και ενεργητικότητα»- ενώ την ίδια μέρα αναλαμβάνει τη θέση του Πρώτου Λόρδου του Ναυαρχείου.

Η Γαλλία κηρύττει τον πόλεμο κατά της Γερμανίας το απόγευμα της ίδιας μέρας, ενώ ο Νταλαντιέ με διάγγελμά του καλούσε τους Γάλλους «να πολεμήσουν κατά της χειρότερης τυραννίας για την τιμή τους, την πατρίδα τους και την ελευθερία τους». Παράλληλα, σχηματίσθηκε Πολεμικό Συμβούλιο, ενώ εγκρίθηκε μεγάλο δάνειο για στρατιωτικές δαπάνες.


Οι ελπίδες της Πολωνίας διαψεύδονται

Η βρετανική και γαλλική κήρυξη του πολέμου εναντίον της Γερμανίας, δύο μέρες μετά την εισβολή της στην Πολωνία, μετέτρεψε την πολωνογερμανική σύρραξη σε γενικευμένο ευρωπαϊκό πόλεμο. Η κήρυξη του πολέμου από Βρετανία και Γαλλία προκάλεσε μεγάλο ενθουσιασμό στην Πολωνία. Οι δρόμοι στολίστηκαν με τις σημαίες των τριών κρατών, ενώ πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε έξω από τη βρετανική και γαλλική πρεσβεία στη Βαρσοβία, τραγουδώντας τους εθνικούς ύμνους των συμμάχων χωρών. Χιλιάδες Πολωνοί πίστευαν τη στιγμή αυτή ότι οι σύμμαχοί τους ήταν έτοιμοι να πολεμήσουν μαζί τους.

Και ενώ η προέλαση της Γερμανίας στην Πολωνία είναι καταιγιστική, στις 17 Σεπτεμβρίου τα ρωσικά στρατεύματα εισβάλλουν στα ανατολικά σύνορα της Πολωνίας, με τη δικαιολογία της προστασίας των Ουκρανών και Λευκορώσων που ζούσαν στην Πολωνία.

Καθώς τα πολωνικά στρατεύματα ήταν απασχολημένα με την απώθηση των γερμανικών δυνάμεων, ο Κόκκινος Στρατός προχώρησε χωρίς να συναντήσει αντίσταση, και την επόμενη μέρα συναντήθηκε με τη Βέρμαχτ. Το Μυστικό Πρωτόκολλο του Γερμανοσοβιετικού Συμφώνου είχε τηρηθεί κατά γράμμα. Οι δύο μεγάλοι ιδεολογικά αντίπαλοι και εχθροί συνεργάστηκαν αρμονικά ως αληθινοί σύμμαχοι και φίλοι. Η Βαρσοβία έπειτα από σθεναρή αντίσταση που κράτησε ένα μήνα, και προκάλεσε μεγάλες απώλειες στις γερμανικές δυνάμεις, παραδόθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου, και η Πολωνία μοιράστηκε μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας, ενώ οι ελπίδες της για αγγλική και γαλλική στρατιωτική στήριξη και βοήθεια διαψεύστηκαν.

Σε αυτό το στάδιο ο πόλεμος που κήρυξε η Βρετανία εναντίον της Γερμανίας για να υπερασπίσει την εδαφική ακεραιότητα της Πολωνίας ήταν μόνο στις λέξεις.


Ψευδοπόλεμος

Την 1η Οκτωβρίου βρετανικά αεροπλάνα «βομβάρδισαν» το Βερολίνο με εκατομμύρια προκηρύξεις (πόλεμος των κομφετί), με τις οποίες πληροφορούσαν τον γερμανικό λαό ότι ο πόλεμος, για τον οποίον υποβάλλονταν σε μεγάλες θυσίες, ήταν πόλεμος συμφερόντων της γερμανικής ηγεσίας, και τον καλούσαν να αντιδράσει.

Ο Βρετανός πρωθυπουργός πίστευε, όλο σχεδόν το 1939, ότι ο «πραγματικός» πόλεμος θα μπορούσε τελικά να αποφευχθεί και η πολιτική τού «κατευνασμού» να επικρατήσει των πολεμικών επιχειρήσεων. Ωστόσο, η πολιτική αυτή όχι μόνο δεν τελεσφόρησε, αλλά απογοήτευσε τη βρετανική κοινή γνώμη, που έβλεπε να παραβιάζονται κατάφωρα οι συνθήκες για τις οποίες η κυβέρνησή της ήταν τόσο υπερήφανη, προβληματίζοντας συγχρόνως τους μικρούς λαούς, που είχε δεσμευτεί να προστατεύσει.

Ο Βρετανός πρέσβης στην Ελλάδα θα παρατηρήσει στο τέλος του 1939: «Η βρετανική απόφαση για κήρυξη του πολέμου κατά της Γερμανίας ήταν χωρίς αμφιβολία δημοφιλής στην Ελλάδα, διότι εμφάνισε τη Μεγάλη Βρετανία στον γνωστό της ρόλο ως προστάτη των αδύνατων λαών. Ωστόσο, η ταχύτητα με την οποία η Γερμανία ισοπέδωσε την Πολωνία και η εμφανής αδυναμία των συμμάχων να βοηθήσουν τους Πολωνούς, πολύ γρήγορα έκανε τους Ελληνες να αμφισβητήσουν την ικανότητα της Μεγάλης Βρετανίας να προστατεύσει τα μικρότερα έθνη, και ειδικότερα τους ίδιους».

Οι μήνες του φθινοπώρου που ακολούθησαν την κήρυξη πολέμου και έμειναν γνωστοί ως «Ψευδοπόλεμος» (Phony War), αναλώθηκαν περισσότερο σε πόλεμο λέξεων και προπαγάνδας, παρά σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, με εξαίρεση περιορισμένες ναυτικές αναμετρήσεις. Ο χρόνος αυτός της στρατιωτικής απραξίας και φαινομενικής ηρεμίας, που ήρθε να ταράξει η εισβολή του σοβιετικού στρατού στη Φινλανδία, στις 30 Νοεμβρίου (Πόλεμος του Χειμώνα), έδωσε την ευκαιρία στη Δύση να εντείνει τις προσπάθειές της για στρατιωτική επάρκεια αλλά και να προετοιμάσει την κοινή γνώμη στη Βρετανία, αλλά και στις άλλες χώρες, για τις δύσκολες μέρες που αναπόφευκτα έρχονταν. Παράλληλα με τη στρατιωτική προετοιμασία και τις μαζικές αγορές όπλων από την Αμερική, αλλά και την επιστράτευση των Βρετανών πολιτών, άρχισαν να λαμβάνονται μέτρα κατά των ξένων από εχθρικές χώρες, ενώ άρχισαν να εκκενώνονται οι πιθανοί στόχοι των γερμανικών βομβαρδιστικών. Ο «πραγματικός» πόλεμος δεν θα αργούσε.
* Η κ. Μαρίνα Πετράκη είναι ιστορικός


http://news.kathimerini.gr