The Crimean War: A History

Orlando Figes
The Crimean War: A History
Metropolitan Books, 2011

Του Gary J. Bass
The New York Times Book Review

Ο Κριμαϊκός Πόλεμος (1853-1856) ήταν ο πρώτος μεγάλος πόλεμος που καλύφθηκε εντατικά από τον Τύπο, καταγράφοντας τα καταστροφικά λάθη των διοικητών των δυο πλευρών και την ιατρική περίθαλψη στο μέτωπο. Σήμερα, θυμόμαστε αποσπασματικά ιστορίες, αφού επισκιάστηκε από τους δυο παγκόσμιους πολέμους που ακολούθησαν.

Ωστόσο, ο Κριμαϊκός πόλεμος, όπου 750.000 στρατιώτες και αμέτρητοι άμαχοι χάθηκαν, συνέτριψε σχεδόν τέσσερις δεκαετίες ειρήνης στην Ευρώπη. Ακόμη, η αντιμαχία της Ρωσίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία για τα Βαλκάνια παρείχε το έναυσμα για τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, αφού όταν οι φιλοδοξίες της Ρωσίας αντικρούστηκαν έγινε εφικτή η μοιραία άνοδος της Γερμανίας.

Στο βιβλίο Τhe Crimean War: A History, ο Ορλάντο Φίτζες μας υπενθυμίζει τη διαμάχη, ένα σημείο καμπής στη ιστορία της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής. Υποστηρίζει πως ήταν ‘’o πρώτος σύγχρονος πόλεμος λόγω της νέας βιομηχανικής τεχνολογίας. Χρησιμοποιήθηκαν μοντέρνα τουφέκια, ατμόπλοια, σιδηρόδρομοι, νέες μορφές επικοινωνίας όπως ο τηλέγραφος, καινοτομίες στην στρατιωτική ιατρική και τα γεγονότα καλύφθηκαν από τα ΜΜΕ της εποχής.’’

Ο πόλεμος ξεκίνησε λόγω φιλονικίας για χώρους θρησκευτικής σημασίας που κατείχαν Οθωμανοί. Η Οθωμανική Αυτοκρατορία αντέδρασε στις ρώσικες απειλές κηρύσσοντας πόλεμο, με τη Βρετανία και τη Γαλλία να κινητοποιούνται υπέρ της. Με το τέλος της πολιορκίας της Σεβαστούπολης, η Ρωσία αναγκάστηκε να αποδεχθεί ειρήνη.

Ο Φίτζες, φημισμένος καθηγητής ιστορίας στο Λονδίνο, καταγράφει επιτυχώς τα γεγονότα, εξιστορώντας στρατιωτικές ατοπίες και φρικτούς θανάτους. Χρησιμοποιεί προσεχτικά και περίτεχνα πληροφορίες από αρχεία, αποκαλύπτοντας άγνωστες μηχανογραφίες πολιτικών προσώπων, τονίζοντας το ανθρώπινο κόστος τους.

Το βιβλίο εντοπίζει τις ρίζες σύγχρονων κρίσεων και εγείρει συζητήσεις. Ο Φίτζες ισχυρίζεται πως τα αίτια της σύγκρουσης ήταν θρησκευτικά και διαφωνεί με τους συγγραφείς που παραμελούν τη συγκεκριμένη παράμετρο. Το παρελθόν δίδαξε ότι ‘’η θρησκεία παίζει ζωτικό ρόλο στην τροφοδότηση ενός πολέμου.’’ Ο συγγραφέας εξηγεί πως ‘’τα κράτη ξεκίνησαν τον πόλεμο πιστεύοντας πως ο Θεός είναι με το μέρος τους, ειδικά οι Ρώσοι.’’

Ο Φίτζες παρουσιάζει την τσαρική Ρωσία ως ένα βαθύτατα θρησκευόμενο κράτος που είχε ‘’θεία αποστολή’’ την ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης και την απελευθέρωση εκατομμυρίων ορθόδοξων Χριστιανών. Υπεύθυνο για τον πόλεμο χρίζει τον Τσάρο Νικόλαο Ι, πρωτοπόρο στη χρήση μυστικής αστυνομίας και λογοκρισίας, αλλά και πνευματικά άρρωστο σύμφωνα με τον συγγραφέα. Ενώ η Βρετανία και η Γαλλία απειλούσαν με πόλεμο, ο Νικόλαος απέτυχε να ‘’υπολογίσει’’ τη στρατιωτική του δύναμη και να ‘’σκεφτεί προσεχτικά’’ την υπεροχή τους. Ευμετάβλητα και παροδικά στήριζε τους Ορθόδοξους, προσπαθώντας να κυριαρχήσει στη Μαύρη Θάλασσα εις βάρος των Οθωμανών.

Όπως τονίζει ο Φίτζες, ιδεολόγοι, Ισλαμιστές ή Χριστιανοί, που επιζητούν ιστορικά στοιχεία για το διαρκή πόλεμο μεταξύ των δυο θρησκειών θα απογοητευτούν. Ο Νικόλαος ήλπισε λανθασμένα πως η Βρετανία δεν θα ‘’συμμαχούσε με τους Τούρκους εναντίον Χριστιανών.’’ Αντιθέτως, όπως ο Φίτζες παρατηρεί, η Βρετανία ξόδεψε το 19ο αιώνα εμποδίζοντας τη Ρώσικη επέκταση, προσπαθώντας να αναζωογονήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ο πόλεμος ήταν, επίσης, μια σύγκρουση πολιτικών συστημάτων, του βρετανικού φιλελευθερισμού και της ρώσικης απολυταρχίας. Με τον Κριμαϊκό Πόλεμο, γράφει ο Φίτζες, οι Βρετανοί είδαν την υπεράσπιση των ‘’βρετανικών αρχών’’, ‘’της ελευθερίας, του πολιτισμού, του ελεύθερου εμπορίου.’’

‘’Ήταν ο πρώτος πόλεμος στην ιστορία υπό την πίεση του τύπου και της κοινής γνώμης.’’ O Υποκόμης Πάλμερστον, ο ‘’πρώτος σύγχρονος πολιτικός’’ όπως περιγράφεται στο βιβλίο, τροφοδότησε την ξενοφοβική αγανάκτηση των Βρετανών και παρακίνησε τα ΜΜΕ εναντίον όσων αμφισβητούσαν το εγχείρημα του πολέμου. Ήθελε τη Βρετανία να είναι ‘’υπερασπιστής δικαίου’’ χωρίς να ενεργεί παρορμητικά. Έτσι, ο Κριμαϊκός πόλεμος παραμένει ανησυχητικά σχετικός με σήμερα γεγονότα.