Μία αβέβαιη αραβική μετάβαση

Tου David Ignatius αρθρογράφου της Washington Post

Οι Αμερικανοί αναλυτές και οι περισσότεροι παρατηρητές συχνά αναφέρονται στην τρέχουσα διαδικασία στη Μέση Ανατολή με τον όρο Αραβική Ανοιξη, εννοώντας την πορεία προς τη δημοκρατική αναγέννηση και την ελευθερία. Ομως, ορισμένοι έγκριτοι αναλυτές ζητούν, καθώς λέγεται, έναν πιο ουδέτερο όρο, όπως Αραβική Μετάβαση, που εκφράζει την ουσία του πράγματος, ότι δηλαδή ουδείς γνωρίζει προς τα πού οδεύει η εξέγερση.

Η βοή της αβέβαιης μετάβασης ήχησε την περασμένη εβδομάδα στη Συρία, όπου η αγκίστρωση του προέδρου Μπασάρ αλ Ασαντ στην εξουσία φάνηκε να αποδυναμώνεται, καθώς ο στρατός του οδήγησε την κατάσταση στα άκρα, στην προσπάθειά του να ελέγξει τους διαδηλωτές. Ο πρόεδρος Ομπάμα, έχοντας την αίσθηση ότι πλησιάζει το πλήρωμα του χρόνου, κάλεσε τον Ασαντ να παραιτηθεί.

Η Συρία ενσαρκώνει το παράδοξο της Αραβικής Μετάβασης. Το θάρρος του συριακού λαού μπροστά στα τεθωρακισμένα του Ασαντ κόβει την ανάσα. Ομως, το κίνημα αυτό είναι στερημένο από συμπαγή ηγεσία ή από κάποιο χρονοδιάγραμμα για το τι θα γίνει μετά την ανατροπή του Ασαντ. Δεν αποκλείεται να κλίνει προς τους σκληροπυρηνικούς σουνίτες φονταμενταλιστές, που ηγήθηκαν στις οδομαχίες στην Ντεράα και τη Χομς ή προς τους πιο εκσυγχρονιστές δημοκράτες ακτιβιστές της Δαμασκού. Η αλήθεια είναι ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τη μετά τον Ασαντ Συρία.

Η συριακή σύρραξη ήδη μεταλλάσσεται σε περιφερειακό «πόλεμο δι’ αντιπροσώπου». Το Ιράν παρέχει εσπευσμένα βοήθεια προς τον Ασαντ, που είναι ο βασικότερος Αραβας σύμμαχός του και σύνδεσμος με τη Χεζμπολάχ του Λιβάνου. Για να αντιμετωπίσει τους Ιρανούς η Σαουδική Αραβία με την ενισχυμένη προσφάτως αυτοπεποίθηση χρηματοδοτεί τους σουνίτες μαχητές στη Συρία. Η Δαμασκός, λοιπόν, μετετράπη σε σημείο αιχμής για τις διαφορές μεταξύ σουνιτών και σιιτών και την αντιπαράθεση του Ιράν με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ.

Παρά το κλίμα αβεβαιότητας, ο Ομπάμα έχει δίκιο να ζητεί την παραίτηση του Ασαντ. Ορισμένοι σχολιαστές χλεύασαν την υπερβολική επιφυλακτικότητα του Λευκού Οίκου. (Η Σαουδική Αραβία, κάθε άλλο παρά φάρος της δημοκρατίας, κατήγγειλε τον Ασαντ μία εβδομάδα πριν από τον Αμερικανό πρόεδρο). Νομίζω, όμως, ότι ο Ομπάμα καλά έκανε και κινήθηκε προσεκτικά, αποφεύγοντας την πρόωρη ταύτιση με το επαναστατικό κίνημα, του οποίου η συνισταμένη παραμένει άγνωστη. Στόχος της Αμερικής πρέπει να είναι ένα δημοκρατικό πολίτευμα, που να δικαιώσει τους σουνίτες μαχητές των δρόμων, παράλληλα, όμως, να προστατέψει τους αλεβίτες, τους χριστιανούς και τους δρούζους, που φοβούνται την αιματοχυσία.

Καθώς η αραβική μετάβαση προχωρά από το θέρος στο φθινόπωρο, ήρθε η ώρα να συνειδητοποιήσουμε όλοι ότι η μετατόπιση προς την ευημερία και το κράτος δικαίου δεν θα είναι αυτόματη. Η εξέγερση των πολιτών στην Τυνησία σίγουρα σηματοδοτεί μια θετική και αμετάκλητη εξέλιξη ό, τι και να γίνει. Ομως οι αναλυτές προειδοποιούν επί συγκεκριμένων σημείων.

Τα αραβικά κινήματα της αλλαγής σίγουρα θα καθυστερήσουν τη διαδικασία των οικονομικών μεταρρυθμίσεων, που είχε αρχίσει σε χώρες όπως η Αίγυπτος. Ο πρόεδρος Χόσνι Μουμπάρακ ήταν αλαζονικός ηγέτης, αλλά την τελευταία δεκαετία ενθάρρυνε την πολιτική υπέρ της ελεύθερης οικονομίας, με αποτέλεσμα οι ρυθμοί ανάπτυξης της αιγυπτιακής οικονομίας να αυξηθούν πάνω από 5%. Οι δύο αρχιτέκτονες αυτής της μεταβολής, ο πρωθυπουργός Αχμέντ Ναζίφ και ο υπουργός Εμπορίου Ρασίντ Μοχάμεντ Ρασίντ κατηγορούνται τώρα για διαφθορά. Η λαϊκή οργή είναι κατανοητή, δεν θα βοηθήσει όμως την Αίγυπτο να προσελκύσει διεθνείς επενδύσεις.

Η ποιότητα της δημοκρατίας ίσως να μην ικανοποιήσει τους διαδηλωτές. Βγήκαν στους δρόμους ζητώντας καλύτερη ζωή, δουλειά, ελευθερία από τη μυστική αστυνομία, αξιοπρέπεια. Θέλουν τα δικαιώματα αυτά εδώ και τώρα. Ευτυχώς, οι πολίτες της Αιγύπτου, της Συρίας, της Υεμένης κ. λπ. θα μπορέσουν σύντομα να ψηφίσουν υπέρ μιας δημοκρατικής κυβέρνησης. Ομως, δημοκρατικά πολιτεύματα υπό καθεστώς αγωνίας συχνά δεν είναι σε θέση να ικανοποιήσουν τα στοιχειώδη αιτήματα και τις ανάγκες που προκάλεσαν τις επαναστάσεις. Η Ασία προέταξε την οικονομική μεταρρύθμιση, η πολιτική ακολούθησε κατά στάδια. Οι Αραβες αποφάσισαν να ακολουθήσουν αντίθετη κατεύθυνση, με αβέβαιες συνέπειες.

Η αραβική μετάβαση πρέπει να υιοθετήσει την ανεκτικότητα των κοσμικών κοινωνιών αντί της μισαλλοδοξίας της θεοκρατίας. Αυτό είναι το δίδαγμα που η γενιά αυτή μπορεί να αποκομίσει από τα κινήματα της «Αραβικής Αναγέννησης» του περασμένου αιώνα. Το κόμμα του Μπάαθ και οι οπαδοί του Νάσερ ορθώς δεν είναι σήμερα αρεστοί, η πίστη τους, όμως, στον «αραβικό εθνικισμό» προσέδωσε μια ταυτότητα σε πολίτες πολύ ευρύτερη από τη θρησκεία, τη σέκτα ή τη φυλή. Το πνεύμα της περιεκτικής ταυτότητας θα είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διαμόρφωση ενός ευτυχισμένου μέλλοντος για τους Αραβες.

Παρακολουθώντας τα γεγονότα στον αραβικό κόσμο, ο πρόεδρος Ομπάμα έχει πει ότι «βρίσκονται στη σωστή πλευρά της ιστορίας». Ειλικρινά, όμως, η αντίληψη αυτή μοιάζει χωρίς ειρμό. Η ιστορία δεν έχει πλευρές, δεν είναι μια ευθεία γραμμή που κινείται συνεχώς προς την πρόοδο. Τα κινήματα που αρχίζουν με σύνθημα την απελευθέρωση, συχνά φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα.

Γνώμονας της αμερικανικής πολιτικής την εποχή αυτή της μετάβασης πρέπει να είναι τα αμερικανικά συμφέροντα και οι αξίες. Ορισμένες φορές οι δύο αυτές έννοιες συγκρούονται, απαιτούν δύσκολες αποφάσεις και επιλογές. Ομως στην περίπτωση της αποχώρησης του προέδρου Ασαντ συμπίπτουν καταπληκτικά.

http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_world_2_28/08/2011_454181