Η δυσλειτουργία ΗΠΑ - Ευρώπης

Tου David Ignatius αρθρογράφου της Washington Post

Θεωρητικά οι ελεύθερες αγορές είναι αυτορρυθμιζόμενες. Οταν χάνουν την ισορροπία τους, οι μεταβολές στις τιμές επαναφέρουν σταδιακά το σύστημα σε κατάσταση ισορροπίας. Η ίδια διαδικασία αναγέννησης υποτίθεται ότι επιδρά και στα δημοκρατικά πολιτικά συστήματα.

Ομως η πρόσφατη εμπειρία μας –ο ίλιγγος στις χρηματαγορές και η αδυναμία των πολιτικών θεσμών να διευθετήσουν τα προβλήματα– μας αποπροσανατολίζει. Υπενθυμίζει, ωστόσο, ότι στον πραγματικό κόσμο τα συστήματα που κλονίζονται από το βάθρο τους, δεν ανακτούν αυτομάτως το κέντρο βάρους.

Ηλθε η ώρα γι’ αυτό που ονομάζουμε «διαρκής ταλάντευση». Το σύστημα δέχεται έναν κλονισμό, οικονομικό ή πολιτικό. Θεωρητικά, αυτό θα έπρεπε να αποδεσμεύσει δυνάμεις για την αποκατάσταση της αγοράς ή να γεννήσει την πολιτική συναίνεση για την επάνοδο στην ισορροπία. Αντ’ αυτού η ταλάντευση μοιάζει να μεγαλώνει. Μια διαταραχή, η οποία στην αρχή έμοιαζε ελεγχόμενη, επιδεινώνεται και γίνεται πιο επικίνδυνη, καθώς το σύστημα κινείται πάνω - κάτω.

Πλησιάζει η 10η επέτειος ενός από τους μεγαλύτερους κλονισμούς που δέχθηκε το αμερικανικό πολιτικό σύστημα, δηλαδή η τρομοκρατική επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου. Και στην περίπτωση αυτή θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι ασφαλιστικές δικλίδες δεν λειτούργησαν. Αντιθέτως, ο αρχικός τρόμος που διαδέχθηκε την επίθεση μεγιστοποιήθηκε. Οδήγησε σε υπερβολικές αντιδράσεις, όπως εκτιμούν τώρα οι ιστορικοί, σε δύο πολέμους στο εξωτερικό και στην εθνική εξάντληση.

Δεν έχει κανείς παρά να σκεφτεί το πολιτικοοικονομικό σύστημα σαν μια κορυφή που έχασε την ισορροπία της. Αντί να επανέλθει στο σημείο του κέντρου βάρους, κλυδωνίζεται ακόμη περισσότερο. Χάνει τον δυναμισμό και την προσαρμοστικότητά του.

Είναι παρηγορητικό ότι οι οικονομολόγοι και οι πολιτικοί επιστήμονες διέγνωσαν τα προβλήματα αυτά της ανισορροπίας πριν από έναν αιώνα. Οντως, η προσπάθεια να γίνουν αντιληπτές οι αποτυχίες των αγορών και οι κοινωνικές αναταραχές συνέβαλε στη δημιουργία της σύγχρονης οικονομικής και πολιτικής επιστήμης.

Κυρίαρχη αντίληψη του Τζον Μέιναρντ Κέινς ήταν ότι οι αυτορρυθμιστικοί μηχανισμοί της κλασικής οικονομίας δεν λειτουργούν πάντα. Οι αγορές κλονίζονταν και με τα ελάχιστα ποσοστά ανεργίας. Οι δυνάμεις της αγοράς δεν απέδιδαν, εν μέρει επειδή οι άνθρωποι φοβόντουσαν και προτιμούσαν τα χρήματα σε ρευστό αντί να επενδύσουν σε παραγωγικούς τομείς, όσο και αν μειώνονταν τα επιτόκια.

Αυτός είναι ο λόγος που ο Κέινς στήριξε την παρέμβαση των κυβερνήσεων προκειμένου η οικονομία να απεγκλωβιστεί από την παγίδα στην οποία είχε πέσει. Δεν είναι ότι του άρεσαν οι δημόσιες δαπάνες, αναγνώριζε όμως ότι οι αγορές ενίοτε αντιδρούσαν υπερβολικά, μετατρέποντας τους προσωπικούς φόβους ή τις προτιμήσεις σε συλλογική συμπεριφορά. Παρακολουθήσαμε τη σύγχρονη εκδοχή του φαινομένου στο διάστημα των περασμένων εβδομάδων, με τους έντρομους επενδυτές να χτυπούν τη διεθνή οικονομία λες και είναι μπαλάκι του πιγκ πογκ.

Το δίδαγμα των Κεϊνσιανών στη δεκαετία του ’30 είναι ότι η κρατική παρέμβαση μπορεί να αντισταθμίσει τις ελλείψεις της αγοράς. Αντιστοίχως, η πίστη στην κυβέρνηση, όχι μόνο στην αποτελεσματικότητα της φορολογικής πολιτικής, αλλά και στην ικανότητα των πολιτικών συστημάτων να διευθετούν προβλήματα, συνέβαλε αποφασιστικά στην εξάπλωση των αμερικανικών δημοκρατικών αξιών σε ολόκληρο τον κόσμο μετά την ήττα του φασισμού το 1945 και, αργότερα, στην κατάρρευση του κομμουνισμού το 1989. Οι ελεύθερες αγορές και τα δημοκρατικά πολιτικά συστήματα δεν ήταν απλώς επιθυμητά. Εμοιαζαν αναπόφευκτα.

Η πλέον τρομακτική πτυχή της τρέχουσας πολιτικοοικονομικής κρίσης είναι ότι θέτει σε δοκιμασία την πίστη στις δημοκρατικές κυβερνήσεις. Τα πολιτικά συστήματα στις ΗΠΑ και στην Ευρώπη απεδείχθησαν ανίκανα να διευθετήσουν κρίσιμα οικονομικά προβλήματα στο διάστημα. Το πολιτικό σύστημα δεν υπήρξε πιο αυτορρυθμιζόμενο από το οικονομικό.

Αυτό ήταν το μήνυμα της Standard & Poors στην υποβάθμιση της αμερικανικής οικονομίας, μετά το φιάσκο του ορίου του χρέους. Επρόκειτο για αυτοτραυματισμό με αιτίες την αδιαλλαξία των Ρεπουμπλικανών του Κογκρέσου και την πλαδαρή άσκηση εξουσίας του προέδρου Ομπάμα. Νομίζω ότι οι Ρεπουμπλικανοί φέρουν το μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης, διότι είχαν την ευκαιρία να αποφύγουν τον εκτροχιασμό με τα τέσσερα τρισ. δολάρια, αλλά αρνήθηκαν. Ούτε όμως ο πρόεδρος Ομπάμα ήρθη στο ύψος των περιστάσεων.

Και η Ευρώπη προσφέρεται προς μελέτη δυσλειτουργίας. Είναι εδώ και χρόνια σαφές ότι δεν γίνεται να έχεις κοινό νόμισμα, αλλά 16 διαφορετικές πολιτικές στην Ευρωζώνη. Αυτή η αναντιστοιχία ανακόπτει την αναγκαία διαδικασία για την οικονομική αναπροσαρμογή των χρόνιων οφειλετών, όπως η Ελλάδα. Ομως, οι πολιτικοί στην Ευρώπη δεν μπόρεσαν να αντιμετωπίσουν αυτή τη βασική αδυναμία. Η αποτυχία τους είναι εξίσου έντονη όσο και των Αμερικανών πολιτικών.

Τι απομένει, λοιπόν, ως οικονομικό πρότυπο; Η Κίνα, η Ρωσία, η Ινδία, η Τουρκία; Δικαιολογημένα ο κόσμος έχει πέσει σε κατάθλιψη.