The Haves and the Have-not

Branco Milanovic
The Haves and the Have-not
Basic Book, 2010


Της Catherine Rampel
The New York Times Book Review

Ποιος νοιάζεται για τη ζωή του μέσου ανθρώπου; Αυτό που πραγματικά μας συναρπάζει είναι η καθημερινότητα των εκατομμυριούχων. Αυτό είναι και το κύριο θέμα του βιβλίου με τίτλο «The Haves and the Have-Nots», το οποίο αποπειράται να τεκμηριώσει τη μακρά ιστορία των υλικών επιθυμιών των φτωχών και -ως
επακόλουθο- των βλοσυρών συνεπειών τους.

Ο οικονομολόγος της Παγκόσμιας Τράπεζας και ειδικός σε θέματα ανάπτυξης Μπράνκο Μιλάνοβιτς υπογράφει την έρευνα που αφορά στη διανομή εισοδήματος στο παρελθόν και το παρόν. Η έρευνα εκτυλίσσεται γύρω από τρία δοκίμια τα οποία συνοψίζουν την βιβλιογραφία της ανισότητας καθένα από τα οποία συνοδεύει μια σειρά από βινιέτες που ασχολούνται με ασυνήθιστα θέματα, όπως για παράδειγμα το βιοτικό επίπεδο της Ρωσίας του 19ου αιώνα και την επιρροή που είχε στον καταδικασμένο έρωτα της Άννα Καρένινα.

Το πρώτο δοκίμιο λειτουργεί ως οδηγός για την ανάλυση της οικονομικής ανισότητας σε μια χώρα, το πώς αυτή μετριέται και πώς συσχετίζεται με την γενική οικονομική υγεία της χώρας αυτής. Σε ένα πολύ βασικό επίπεδο αγροτικής ανάπτυξης, εξηγεί ο Μιλάνοβιτς τα εισοδήματα είναι σχετικά ίσα – σχεδόν όλοι ζουν σε ένα επίπεδο εξασφαλισμένης διαβίωσης. Το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών, αρχίζει να εμφανίζεται με την ανάπτυξη των τεχνολογιών οι οποίες επιτρέπουν στους εργαζόμενους να διαφοροποιήσουν τις δεξιότητές τους. Αυτή η ενότητα προσεγγίζει επιφυλακτικά την επίμαχη συζήτηση σχετικά με την θετική ή αρνητική επίδραση της φτώχειας στην οικονομική ανάπτυξη, εντέλει όμως υπεκφεύγει την ερώτηση την ίδια. «Υπάρχει ‘κακή’ και ‘καλή’ ανισότητα», γράφει ο Μιλάνοβιτς «όπως υπάρχει καλή και κακή χοληστερόλη». Η πιθανότητα άνισων οικονομικών αποτελεσμάτων παρακινεί τους ανθρώπους να εργάζονται σκληρότερα, υποστηρίζει, παρόλο που μπορεί και να οδηγήσει στη διατήρηση κεκτημένων θέσεων, γεγονός που οδηγεί τις οικονομίες σε στασιμότητα.

Στο δεύτερο και τρίτο δοκίμιο ο Μιλάνοβιτς επιστρέφει στο προφανές του πάθος, την παγκόσμια ανισότητα. Αυτές οι ενότητες ενθαρρύνουν τον αναγνώστη να εκτιμήσει το δικό του βιοτικό επίπεδο και να αντιμετωπίσει με σκεπτικισμό τους υπεύθυνους της επιτυχίας του. Όπως σημειώνει ο Μιλάνοβιτς, ένα εκπληκτικό εξήντα τοις εκατό τους εισοδήματος ενός ατόμου καθορίζεται από τον τόπο γέννησής του και μόνο, ενώ ένα επιπλέον είκοσι τοις εκατό καθορίζεται από την οικονομική κατάσταση της οικογένειας του ατόμου αυτού. Κάνει επίσης πολύ ενδιαφέρουσες συγκρίσεις σε διεθνές επίπεδό: Ένας Ινδός που βρίσκεται στο ψηλότερα πληρωμένο 5 τοις εκατό του πληθυσμού βγάζει τα ίδια ή λιγότερα χρήματα από έναν Αμερικανό που βρίσκεται στο χαμηλότερα πληρωμένο 5 τοις εκατό. Με άλλα λόγια: οι φτωχότεροι της Αμερικής είναι κατά μέσον όρο πλουσιότεροι από τους πλουσιότερους της Ινδίας.

Δεν πρέπει να εκπλήσσει κανέναν λοιπόν που τόσοι άνθρωποι από τον Τρίτο κόσμο ρισκάρουν τη ζωή τους για να τρυπώσουν στον Πρώτο. Μια πρόσφατη έρευνα της Παγκόσμιας Τράπεζας καταλήγει πως: «χώρες που περνούν οικονομική ύφεση θα έμεναν με το μισό περίπου του πληθυσμού τους αν ήταν επιτρεπόμενη η ελεύθερη μετανάστευση». Η απόπειρες μαζικής μετανάστευσης αντιμετωπίζονται με σφαλισμένα σύνορα στο αναπτυγμένο κόσμο, γεγονός που οδηγεί στο θάνατο χιλιάδες ανώνυμους άπορους των οποίων το ταξίδι στη γη της επαγγελίας λήγει άδοξα.

Ενώ όμως ο Μιλάνοβιτς αποδεικνύει ότι η ανισότητα ανάμεσα στις διάφορες χώρες είναι αδιαμφισβήτητα ‘τοξική’, είναι λιγότερο πειστικός σε σχέση με επιδράσεις της ανισότητας στο εσωτερικό της κάθε χώρας. Συχνά υποθέτει πως αυτού του είδους η ανισότητα είναι εκ φύσεως προβληματική, χωρίς να παρουσιάζει αρκετά ιστορικά στοιχεία για το κατά πόσο η κινητικότητα είναι πιθανή.

Σε γενικές γραμμές, η κινητικότητα –και οι πολιτικές που την ενθαρρύνουν- ερευνάται δυστυχώς πολύ λίγο. Το ίδιο ισχύει σε σχέση με το ενδεχόμενο η ανισότητα εισοδήματος να επηρεάζει τη λειτουργία της δημοκρατίας. Ως αποτέλεσμα το βιβλίο μπορεί να φαίνεται σε κάποια σημεία ανομοιογενές ή ανοργάνωτο. Οι πιο ζωηρές βινιέτες του Μιλάνοβιτς από την άλλη είναι ομοιόμορφα απολαυστικές.