The Hemlock Cup

Bettany Hughes
The Hemlock Cup
Aldred A. Knopf, 2011


Του Walter Isaacson
The New York Times Book Review

Το πρόβλημα με το να γράψεις μια βιογραφία του Σωκράτη, όπως η Bettany Hughes παραδέχεται είναι ότι πρόκειται για ένα θέμα «ντόνατ», όπως το χαρακτηρίζει. Ένα πλούσιο και γευστικό θέμα, με μια μεγάλη τρύπα στη μέση, όπου ο κύριος χαρακτήρας πρέπει να είναι τοποθετημένος. Παρά τη φήμη του και την επιμονή του να εξετάσει τη ζωή, ο Σωκράτης ποτέ δεν έγραψε τίποτα, και η γνώση μας γι 'αυτόν προέρχεται κυρίως από τρεις σύγχρονούς - τους μαθητές του, Πλάτωνα και Ξενοφώντα, και τον Αριστοφάνη - καθένας από τους οποίους είχε τη δική του ατζέντα. Δεν παρήγαγε σοβαρές απαντήσεις, μόνο μεγάλα ερωτήματα, ενώ η πιο διαρκής εικόνα που έχουμε για τη ζωή του είναι η αναχώρησή του από αυτήν, όπως ο τίτλος αυτού του βιβλίου καταδεικνύει.

Πώς μπορούμε να εξετάσουμε τη ζωή ενός ανθρώπου που μας είπε ότι η ανεξέταστη ζωή δεν είναι άξια να βιωθεί; Η Hughes, μία Βρετανίδα παρουσιάστρια στην τηλεόραση και δημοφιλής ιστορικός, γνωστή για το βιβλίο της για την Ελένη της Τροίας, επιχειρεί το πιο πάνω, συγκεντρωμένη στο σχήμα του ντόνατ γύρω από την τρύπα. Η ίδια η συγγραφέας περιγράφει το Σωκράτη κυρίως με την αναφορά στα αξιοθέατα, τους ήχους, τα ήθη και τα γεγονότα που τον περιέβαλαν.

Ως επί το πλείστον, η Hughes είναι επιτυχής, αλλά, ακόμη και όταν δεν επιτυγχάνει, τουλάχιστο γίνεται συναρπαστική. Αυτό που έχουμε στο βιβλίο «The Hemlock Cup» είναι πολλά βιβλία μαζί, δηλαδή πολλά και διάφορα θέματα, τα οποία συναντώνται σε ένα βιβλίο και αναδεικνύονται με μια ανάγνωση. Αυτό που έχουμε λοιπόν στο συγκεκριμένο βιβλίο είναι: Μια βιογραφία του Σωκράτη, μια χαλικώδη περιγραφή της καθημερινής ζωής στην Αθήνα, μια ζωντανή ιστορία του Πελοποννησιακού πολέμου και των επακόλουθών της, και - ως απροσδόκητη απόλαυση - ένα οδηγό για τα μουσεία, τις ανασκαφές και όλα τα αρχαία αντικείμενα, σαν η Hughes να μας παίρνει από το χέρι και να δείχνει τα στοιχεία πάνω στα οποία βάσισε τις περιγραφές της.

Με μεγάλο πνεύμα και ορθή επιμέλεια, η Hughes είναι σε θέση να συναρμολογήσει ένα εκπληκτικά ζωντανό πορτρέτο του τριχωτού και ακατάστατου γιου ενός λιθοδόμου και μιας μαίας, ο οποίος αναλώνει πολύ χρόνο στο γυμνάσιο και έχει φιλοσοφικές συζητήσεις σε καταστήματα υποδημάτων. Πάντως, το βιβλίο της συγγραφέως έχει πολλές εικασίες, με φράσεις όπως «υπάρχει μεγάλη πιθανότητα ότι απέπλευσε από τον Πειραιά» και «ο Σωκράτης σίγουρα θα έχει συμμετάσχει σε τέτοια συλλογική δραστηριότητα». Ακαδημαϊκοί αναλυτές και κριτικοί πιθανό να θυμώσουν με τον γεγονός ότι η Hughes κάνει τέτοιες εικασίες και δεν είναι σίγουρη για αυτά που αναφέρει. Ωστόσο, από την άλλη, με αυτόν τον τρόπο, η συγγραφέας μας βοηθάει να φανταστούμε τον Σωκράτη ως ένα σώμα από σάρκα και όχι μια προτομή από μάρμαρο.

Οι πληροφορίες για τη ζωή του Σωκράτη είναι ποικίλες και κάποιος μελετητής του αρχαιοελληνικού κόσμου μπορεί να βγάλει ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Διάφοροι αξιόλογοι συγγραφείς ασχολήθηκαν μαζί του, και ο καθένας πρόσθεσε νέες πτυχές από την ζωή του. Στις φιλοσοφικές του έρευνες τον παρακολουθούσαν πολλοί, ιδιαίτερα νέοι, που ένιωθαν ευχαρίστηση ακούγοντας τον να μιλάει και να συζητάει για θέματα κοινωνικά, πολιτικά, ηθικά και θρησκευτικά. Έτσι σχηματίστηκε γύρω του ένας όμιλος, που δεν αποτελούσε όμως σχολή, γιατί ο Σωκράτης δεν δίδαξε συστηματικά, αλλά διαλεγόταν σε κάθε σημείο της πόλης, με ανθρώπους κάθε κοινωνικής τάξης και σε αντίθεση με τους σοφιστές δεν έπαιρνε χρήματα από τους μαθητές του.