Armenian Golgotha

Grigoris Balakian 
Armenian Golgotha
Knopf, 2009


Του Chris Bohjalian 
Washington Post Book Review


Προσφάτως, στα πλαίσια μιας επίσκεψης στον πατέρα μου στην Φλόριδα, έφαγα δείπνο με την θεία μου. Συζητούσαμε για τον τρόπο με τον οποίο ο Τζιμ Τζόουνς δηλητηρίασε 900 από τους ακολούθους τους με κουφέτες επικαλυμμένες με κυάνιο και ξαφνικά η θεία μου βρέθηκε να μου εξηγεί πως κάποιος μπορεί να δηλητηριάσει κάποιον ακόμα και με ποτό-γιαούρτι. «Έτσι δηλητηρίασαν τους συμμαθητές της γιαγιάς σου οι Τούρκοι» είπε. «Έβαλαν δηλητήριο στο Τάν».

Παρά το γεγονός ότι τον πιο πολλά παιδικά μου χρόνια στη Νέα Υόρκη τα πέρασα με μπέις-μπόλ, «Στάρ Τρεκ» και με τόσες επιθυμίες όσες ήταν και οι δίσκοι του αδερφού μου, υπήρχε και η ξένη αύρα που έφερε ο παππούς και η γιαγιά μου, ο Λέο και η Χιγκούι Μποτζαλιάν. Μετανάστευσαν στις ΗΠΑ από το Παρίσι το 1927, ενώ και οι δύο γεννήθηκαν κάπου κοντά στην Κωνσταντινούπολη στα πρώτα μόλις χρόνια του 1900.
Και οι δυο τους μιλούσαν μια πολύ παράξενη γλώσσα, οι χαρακτήρες των βιβλίων τους ήταν αδιαπέραστοι και ο παππούς μου συνήθιζε να φοράει κοστούμι με γιλέκο ακόμα και τα απογεύματα του Σαββάτου. Έπαιζε το ούτι με τις ώρες.
Αλλά υπήρχε και κάτι το τραγικό στον Λέο και την Χιγκούι. Παρά το ότι κανείς δεν μου είχε μιλήσει για συγκεκριμένα γεγονότα, ήξερα ότι τρεις από τους τέσσερις γονείς τους είχαν πεθάνει στην γενοκτονία του 1915 και ότι ο Λέο – που είχε φύγει από την Τουρκία – επέστρεψε σε αυτή μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο για να βρει την Χιγκούι. Μια φορά μου είπαν ότι την είχε κρύψει μια Μουσουλμανική οικογένεια, μια άλλη ότι είχε βρει καταφύγιο σε ένα μοναστήρι.

Τώρα, μέσα στα πλαίσια της έκδοσης - για πρώτη φορά στα Αγγλικά - μια σειράς έντονων απομνημονευμάτων, μπορεί να μου δοθεί η ευκαιρία να μάθω έστω και λίγα για τα δεινά που πέρασαν οι γονείς του Λέο και της Χιγκούι κατά την διάρκεια του εφιάλτη των Αρμενίων το 1915-16. Με πρώτη έκδοση το 1922, ο «Αρμενικός Γολγοθάς» αποτελεί την εκδοχή του Πάτερ Γρηγόρη Μπαλακιάν για την απέλαση του από την Κωνσταντινούπολη μαζί με άλλους 250 Αρμένιους διανοούμενους και πολιτικούς ηγέτες στις 24 Απριλίου το 1915 – τώρα η μέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Αρμενίων - και για τις κακουχίες τις οποίες υπέφερε τα επόμενα τρία χρόνια στην προσπάθεια του να επιβιώσει. Περίπου 1.2 εκατομμύρια Αρμένιοι έμελλε ή να σφαγιαστούν από Τουρκικές εκτελεστικές ομάδες ή να αφεθούν να πεθάνουν από την πείνα σε στρατόπεδα εν το μέσω ερήμων στις Νοτιοανατολικές άκρες τις Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Πέραν όμως από το να αποτελεί μια ομολογουμένως οδυνηρή και συχνά βασανιστική ιστορία για το σθένος του ανθρωπίνου πνεύματος, ο «Αρμενικός Γολγοθάς» είναι ένα παράθυρο σε μια στιγμή στο Χρόνο, την οποία πολύ λίγοι Αμερικανοί καταλαβαίνουν. Για τους πιο πολλούς ανθρώπους και ιδιαίτερα για αυτούς που επιλέγουν να απαρνούνται το γεγονός, το μαρτύριο των Αρμενίων ήταν μια σειρά από χαοτικές, αποκεντρωμένες μη-γραφειοκρατικές σφαγές – ακριβώς το αντίθετο από μια γενοκτονία όπως αυτή του Ολοκαυτώματος. Η ιστορία του Μπαλακιάν όμως είναι γεμάτη από αποδείξεις περί της συμμετοχής του Τουρκικού κράτους και τις προμελέτης που έτυχε το συμβάν από Τούρκους ηγέτες. Απέλαση δεν σήμαινε τίποτα άλλο από εκκαθάριση βάση της «αργκό τους.

Εν κατακλείδι, εύχομαι όπως το βιβλίο αυτό τύχει ανάγνωσης από το ευρύ κοινό σαν μια ιστορία επιβίωσης και ένα σύγγραμμα ιστορίας.