Η αποτυχία «εκδημοκρατισμού» της Μ. Ανατολής

Χρήστος Ιακώβου

Όταν τα αμερικανικά στρατεύματα, το 2003, ανέτρεπαν το καθεστώς Σαντάμ Χουσείν οι νεοσυντηρητικοί της κυβέρνησης Mπους έβλεπαν στα ανατολικά, σκεπτόμενοι σοβαρά το ενδεχόμενο επέκτασης του πολέμου και ανατροπής του ισλαμικού καθεστώτος του Ιράν. Επιπλέον, καθεστωτική αλλαγή και στη Συρία ήταν μία στρατηγική επιλογή. Ήταν ακόμη η περίοδος που οι σύμβουλοι του Τζωρτζ Μπους πίστευαν ότι ήταν θέμα χρόνου οι Παλαιστίνιοι να αποδεχθούν οποιαδήποτε συμφωνία με το Ισραήλ, υποχωρώντας μπροστά στα επιτεύγματα της Ουάσιγκτον και την εδραίωση της αμερικανικού τύπου δημοκρατίας στο Ιράκ. Mε τη διακριτική προστασία της αμερικανικής υπερδύναμης, η ειρήνη και τα δημοκρατικά ιδεώδη θα επεκτείνοντο και στον υπόλοιπο αραβικό κόσμο. Έτσι γεννήθηκε και η ιδέα-σλόγκαν «Ευρύτερη Μέση Ανατολή» (Greater Middle East).

Tα πράγματα, όμως, εξελίχθηκαν διαφορετικά. Oι αμερικανοί καθηλώθηκαν από την αντίσταση των σουνιτών στο Ιράκ. Tα καθεστώτα της Συρίας και του Ιράν σήμερα παρουσιάζονται πιο ισχυρά στο εσωτερικό απ΄ ό,τι το 2003, ενώ, Ισραηλινοί και Παλαιστίνιοι παραμένουν τόσο μακριά από την ειρήνη όσο και το 2003. Επιπλέον, το φαινόμενο της διεθνούς τρομοκρατίας αυξάνεται. H εισβολή στο Ιράκ μάλλον αύξησε τον αριθμό των εθελοντών καμικάζι, που πεθαίνουν για να πλήξουν τη σταθερότητα σε κράτη της Δύσης.

H «χρυσή εποχή» τον νεοσυντηρητικών παρήλθε με την εκλογή Ομπάμα αλλά η ηγετική ομάδα που καθορίζει σήμερα την αμερικανική εξωτερική πολιτική συνεχίζει να κινείται στην ίδια συντεταγμένη. H αμερικανική κυβέρνηση συνεχίζει να επικαλείται μεγάλες επιτυχίες, όπως οι «δημοκρατικές» εκλογές στο Ιράκ, η «αναβίωση» της ειρηνευτικής διαδικασίας στο Παλαιστινιακό και η αποχώρηση των Σύρων από το Λίβανο. H αλήθεια είναι ότι η εξωτερική πολιτική των HΠA απετέλεσε εφαλτήριο αρκετών σημαντικών εξελίξεων στη Μέση Ανατολή. H Λιβύη υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τα όπλα μαζικής καταστροφής και το 2005 το Κουβέιτ εξέλεξε την πρώτη γυναίκα πρόεδρο στην ιστορία του.

Αν ανατρέξει κανείς στην ιστορία της Μέσης Ανατολής τα τελευταία 60 χρόνια, μετά δηλαδή την δυναμική ανάμειξη των ΗΠΑ στην περιοχή, μπορεί εύκολα να διαπιστώσει ότι η αμερικανική εξωτερική πολιτική ιεραρχούσε τον εκδημοκρατισμό της Μέσης Ανατολής προς όφελος της σταθερότητας. Η σταθερότητα, όμως, μεταφραζόταν, ως υποστήριξη σε αυταρχικά καθεστώτα. Σήμερα, παρά την εκ του αντιθέτου προσπάθεια, ακόμη και οι πλέον αισιόδοξοι αμερικανοί σχεδιαστές της εξωτερικής πολιτικής αντιλαμβάνονται ότι οι δυνατότητες του προέδρου Ομπάμα είναι περιορισμένες. Tι θα συμβεί αν η διαδικασία εκδημοκρατισμού φέρει στην εξουσία κυβερνήσεις που θα είναι εχθρικές προς τις ΗΠΑ; Kατά την άποψη του Στέιτ Ντιμπάρντμεντ αυτό είναι ένα αναπόφευκτο ρίσκο. Tι θα γίνει, ωστόσο, αν οι HΠA προωθώντας τον εκδημοκρατισμό απολέσουν τους τρεις συμμάχους τους στην περιοχή, την Αίγυπτο, τη Σαουδική Αραβία και το Πακιστάν;

Όσον αφορά τη Σαουδική Αραβία, αυτή παρήγαγε τους τρομοκράτες της 11ης Σεπτεμβρίου όταν οι HΠA υπερπροστάτευαν τη βασιλική της οικογένεια. Ενόσω, όμως, παρατείνεται το χάος στο Ιράκ, οι ΗΠΑ μάλλον θα συνεχίσουν να στηρίζουν το σαουδάραβα βασιλιά. Στα ηνία του Πακιστάν βρίσκεται ένας αυταρχικός δικτάτορας, που όμως συμβάλλει τα μέγιστα στην αμερικανική αντιτρομοκρατική πολιτική. Στη δε Αίγυπτο το καθεστώς Μουμπάρακ, για τρεις δεκατείες, εγγυάτο μια σχετική σταθερότητα, η οποία σήμερα αποτελεί παρελθόν απειλώντας να προκαλέσει ντόμινο πολιτικών αναταραχών σε διάφορα Αραβικά κράτη. Στην ουσία, οι ΗΠΑ ενδιαφέροντο περισσότερο για την εσωτερική σταθερότητα των καθεστώτων, η οποία με τη σειρά της εγγυάτο την περιφερειακή τάξη πραγμάτων και όχι για την ποιότητα και το χαρακτήρα των καθεστώτων που στήριζαν, παραγνωρίζοντας τους μακροπρόθεσμους κινδύνους που έθετε η πρακτική αυτή, όπως ακριβώς συμβαίνει σήμερα με την Αίγυπτο.

Από το 1981 και εντεύθεν, ο Χόσνι Μουμπάρακ, έχοντας επίγνωση της πολιτικής και κοινωνικής πρόκλησης που έθετε το πολιτικό ισλάμ, μετά τη δολοφονία του Ανουάρ Σαντάτ, είχε τη δυνατότητα και την πολιτική ισχύ που χρειαζόταν για να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις της αιγυπτιακής οικονομίας και να οικοδομήσει ένα πολυκομματικό πολιτικό σύστημα ούτως ώστε να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ του δεσποτικού κράτους και της μουσουλμανικής αδελφότητας.

Ο Μουμπάρακ, όμως, όχι μόνο διετήρησε το πολιτικό κενό μεταξύ της κρατικής ολιγαρχίας και των ισλαμιστών αλλά το διηύρυνε. Απέτυχε να καταλάβει, και μάλλον δεν το συμβούλευσαν σωστά οι μέχρι προσφάτως προστάτες του, ότι η δημογραφική έκρηξη που βιώνει η χώρα του με την ταυτόχρονη γενικευμένη υποβάθμιση των κοινωνικών συνθηκών, που προκάλεσε η διεθνής οικονομική κρίση, αύξησε ακόμη περισσότερο τους κινδύνους που υπήρχαν υπογείως για την ασφάλεια του αυταρχικού καθεστώτος του. Η ραγδαία αστικοποίηση που βιώνει η Αίγυπτος τα τελευταία χρόνια κάνει να συρρέουν μαζικά στις πόλεις όχι μόνο άτομα που είναι σε μειονεκτική θέση, αλλά κυρίως εκατομμύρια άνεργοι και όλο και πιο ανήσυχοι νέοι, των οποίων η οργισμένη απογοήτευση αυξάνεται με γεωμετρική ταχύτητα. Οι σύγχρονες επικοινωνίες (διαδίκτυο και κινητό τηλέφωνο) εντείνουν τη ρήξη τους με την παραδοσιακή εξουσία και τους κάνουν να συνειδητοποιούν όλο και περισσότερο καθώς και να εχθρεύονται τόσο το αυταρχικό σύστημα της χώρας τους όσο και την παγκόσμια ανισότητα, καθιστώντας τους έτσι πιο δεκτικούς σε αντικαθεστωτικές ή και σε εξτρεμιστικές κινητοποιήσεις.

Αυτή η κατάσταση διευκόλυνε το Μουμπάρακ, στην προηγούμενη κυρίως δεκαετία, να παίζει με τα φοβικά σύνδρομα της Δύσης, αφού του έδιδε τη δυνατότητα να λέει τόσο στους οπαδούς του κοσμικού κράτους όσο και στους δυτικούς: «Ή εγώ ή οι Ισλαμιστές». Εσχάτως, όμως, πολύ αργά θυμήθηκε να προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, υπό πολιορκία και σε κατάσταση πανικού όταν πλέον απόλεσε την πολιτική του επιρροή.

Συμπερασματικώς, στην Αίγυπτο, όπως και στην περίπτωση της Αλγερίας το 1992, ο «εκδημοκρατισμός» είναι κούφιο σύνθημα, γιατί εδώ που έφθασαν τα πράματα το ζητούμενο για τους Αμερικανούς είναι η αποτροπή της ανόδου των ισλαμιστών στην εξουσία έστω και αν αυτό συνεπάγεται στρατιωτικό πραξικόπημα και επιβολή νέου αυταρχικού καθεστώτος. Μα άλλα λόγια ο φαύλος κύκλος του Μεσανατολικού δεσποτισμού αυτοτροφοδοτείται για άλλη μία φορά.

www.geopolitics-gr.blogspot.com