Η μετατόπιση της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής προκαλεί σύγχυση

Ηürriyet 

(19/5/2009)

Σύμφωνα με έκθεση του φινλανδικού Ινστιτούτου Εξωτερικής Πολιτικής UPI, οι σύμμαχοι και οι γείτονες της Τουρκίας είναι «μπερδεμένοι» από την αλλαγή στην εξωτερική της πολιτική, παρότι προβάλλει την εικόνα ενός δυναμικού και σθεναρού διεθνούς παράγοντα. Κάποιοι πιστεύουν ότι η Τουρκία στρέφει τα νώτα της προς τη Δύση. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η εξωτερική πολιτική της Άγκυρας ισορροπεί καλώς, ενώ τρίτοι βρίσκουν ότι ουσιαστικά είναι «χωρίς κατεύθυνση».

Σύμφωνα με την έκθεση του UPI, «εδώ και κάποιο καιρό, η ανώτατη πολιτική ηγεσία της Τουρκίας, ακούραστη, ταξιδεύει διασχίζοντας την υδρόγειο. Οι Τούρκοι, οπουδήποτε πηγαίνουν, τείνουν να εξαγγέλλουν νέες διπλωματικές πρωτοβουλίες, να προσφέρουν διαμεσολάβηση, να προωθούν προσχέδια για νέα καθεστώτα περιφερειακής ασφαλείας και, εν τέλει, να προσπαθούν να προωθήσουν εμπορικές σχέσεις». Ένα χαρακτηριστικό της πρόσφατης τουρκικής πολιτικής, που έλκει την προσοχή, είναι ότι σχεδόν το σύνολο της εξωτερικής της πολιτικής διαθέτει μία εμφατική Ευρασιατική ή/και Μεσανατολική προδιάθεση. 

Σύμφωνα με την έκθεση, οι κομβικές ερωτήσεις που ανησυχούν τους δυτικούς αναλυτές φαίνεται να είναι οι εξής: 

o Μέχρι ποίου σημείου η νέα δυναμικότητα και οι φιλοδοξίες της Τουρκίας παραμένουν συμβατές με τους στρατηγικούς στόχους της Δύσης;
o Πόσο η Άγκυρα έχει προετοιμαστεί να είναι ανεξάρτητη στη διομολόγηση καλών σχέσεων με χώρες, τις οποίες η Δύση αντιλαμβάνεται ως «προβληματικές»;
o Μία ανησυχία [που πλανάται] μεταξύ μερικών εκ των δυτικών συμμάχων της Τουρκίας είναι ότι η Τουρκία παρουσιάζει αυξανόμενη κινητικότητα εκτός του φιλοδυτικού προσανατολισμού της και των ευρωατλαντικών θεσμών. 

Η έκθεση συνεχίζει, επισημαίνοντας πως, εν τούτοις, κάποιοι θεωρούν ότι η νέα εξωτερική πολιτική της Τουρκίας – η οποία κινείται προς άλλες περιοχές, ιδίως προς τη μουσουλμανική Μέση Ανατολή – και οι φιλοδοξίες της να διαδραματίσει έναν περισσότερο δυναμικό ρόλο στην άμεση γεωπολιτική εγγύτητά της, πρέπει να γίνουν αντιληπτές ως συμπληρωματικές μάλλον, παρά ως αντιβαίνουσες, σε σχέση με τις περισσότερο παραδοσιακές στρατηγικές επιλογές της ως προς τη Δύση. 

Σύμφωνα με αυτή τη συλλογιστική, το ενδυναμωμένο προφίλ της Τουρκίας στην περιφέρειά της μπορεί να ερμηνευτεί ως ένα θετικό στοιχείο, το οποίο εν δυνάμει αυξάνει την στρατηγική ελκυστικότητά της, για τους εταίρους της στη Δύση.
 
Παραθέτοντας ευρωπαϊκούς και αμερικανικούς στόχους για μία περισσότερο ειρηνική περιοχή στην ευρύτερη περιφέρειά της, η Τουρκία – σύμφωνα με την έκθεση – «είναι πολύ ικανή να συνεισφέρει στην επίτευξη των στόχων αυτών, προωθώντας την περιφερειακή της ημερήσια διάταξη – υπό την προϋπόθεση πως θα δώσει εκ νέου ώθηση στις προσπάθειές της για να επιτύχει την ένταξή της στην Ε.Ε.».

Όμως, μία τρίτη άποψη είναι πως η τουρκική κυβέρνηση προωθεί μια ιδιαίτερα αντιφατική εξωτερική πολιτική, η οποία στερείται οιασδήποτε σαφώς καθορισμένης αντίληψης ή στρατηγικής βάσης.
 
Η έκθεση σημειώνει ότι, σύμφωνα με τους συγκεκριμένους επικριτές, το περίγραμμα της εξωτερικής πολιτικής του ΑΚΡ είναι, στον πυρήνα του, ιδιαίτερα άναρχο, επηρεαζόμενο βασικά από λαϊκίστικα συμπεράσματα, καθαρό οπορτουνισμό και την επιθυμία της ηγέτιδας τάξης του κυβερνώντος κόμματος να διατηρήσει την πολιτική εξουσία, ενώ το αποτέλεσμα είναι χαοτικές πολιτικές και μία Τουρκία δίχως κατεύθυνση. 

Η έκθεση βρίσκει πως η τουρκική συμπεριφορά σχηματοποιείται από εσωτερικούς και διεθνείς παράγοντες. Επηρεάζεται από τις αλλαγές στη διεθνή ταυτότητα της χώρας και τις αλλαγές στο όραμα της Τουρκίας ως προς το νέο της γεωπολιτικό ρόλο. Αυτές οι αλλαγές είναι το αποτέλεσμα των ισχυρών διαδικασιών, που επανακαθορίζουν το κοινωνικοπολιτικό γίγνεσθαι της χώρας. Αυτές οι διαδικασίες περιλαμβάνουν την οικονομική ανάπτυξη της ενδοχώρας της Ανατολίας, τη διεύρυνση της ελίτ μέσω της ανάδυσης νέων φιλόδοξων κοινωνικών παραγόντων από την επαρχία, οι οποίοι είναι οικονομικά δυναμικοί και πολιτιστικά συντηρητικοί, και τον αυξανόμενο ρόλο των αιρετών αξιωματούχων και συνεπώς μιας ισχυρότερης διακυβέρνησης. «Αυτές οι αλλαγές παράγουν σημαντικές μεταβολές στην εθνική ταυτότητα, οδηγώντας (μεταξύ άλλων) στην αύξηση του θρησκευτικού συναισθήματος, το οποίο ορίζει την οδό για την ταυτότητα και τη συνάφεια με τη μουσουλμανική γειτνίαση της Τουρκίας». 

Σύμφωνα με την έκθεση, η τάση προς μία μεγαλύτερη στρατηγική ανεξαρτησία έγινε περισσότερο εμφανής με το νέο Υπουργό Εξωτερικών Αχμέτ Νταβούτογλου.

Τρεις παράγοντες φαίνεται να καθοδηγούν συνδυαστικά το νέο και φαινομενικά περισσότερο φιλόδοξο διεθνές περίγραμμα της Άγκυρας: 

o Οι αλλαγές στην ίδια τη διεθνή ταυτότητα της Τουρκίας.
o Οι νέες αντιλήψεις περί απειλών.
o Μία οξεία επίγνωση της εσώτερης διασύνδεσης μεταξύ διεθνών και εσωτερικών εξελίξεων.
o 
Το αυξανόμενο στρατηγικό ενδιαφέρον της Τουρκίας και η ενασχόλησή της με την ταραγμένη περιοχή της Μέσης Ανατολής είναι μία τέλεια απεικόνιση των παραπάνω τριών παραγόντων σε λειτουργία. 

Η έκθεση του UPI κάνει μνεία των λεγομένων ενός δυτικού σχολιαστή για το νέο στρατηγικό όραμα της Άγκυρας: «Πρόκειται για μία χώρα ταυτόχρονα ανεξάρτητη, εθνικιστική, ισλαμική, παντουρκική, παγκόσμια και δυτική». 

Οπωσδήποτε, η αληθινή πρόκληση είναι να ενσωματωθούν και να συμφιλιωθούν αυτά τα ετερόκλητα συμφέροντα με συγκεκριμένες πολιτικές, καταλήγει το δημοσίευμα.