Τα αδιέξοδα της Τουρκίας στο Κουρδικό

του Χρήστου Ιακώβου

Η πρόσφατη απόφαση του συνταγματικού δικαστηρίου της Τουρκίας για το κλείσιμο του κουρδικού «Κόμματος της Δημοκρατικής Κοινωνίας» δεν απετέλεσε κεραυνό εν αιθρία αλλά αναμενόμενη πολιτική κίνηση μιας σειράς παρασκηνιακών διαδικασιών, αρκούντως αποκαλυπτικών των ανησυχιών, των εξωτερικών πιέσεων και των διλημμάτων της Τουρκίας για τις διαστάσεις που λαμβάνει το κουρδικό ζήτημα τόσο στην περιφερειακή του διάσταση όσο και στην ενδοσυνοριακή του πτυχή εντός της χώρας.
Το γεγονός αυτό εντάσσεται στα γεωστρατηγικά πλαίσια, όπως αυτά διαμορφώθηκαν εντός του έτους, σε ό,τι αφορά το κουρδικό ζήτημα. Πιο συγκεκριμένα, με απόφαση τη σταδιακή αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων από το Ιράκ, η προοπτική δημιουργίας ενός κουρδικού κράτους στο Βόρειο Ιράκ καθίσταται ολοένα και πιο ορατή. Το ζήτημα όμως της επιβίωσης της κουρδικής οντότητας αποτελεί βασικό στρατηγικό στόχο και προβάλλει πλέον επιτακτικά η ανάγκη περιφερειακής συνεργασίας των Κούρδων. Αυτό επιβάλλεται από το ότι προϋπόθεση για την επιβίωση του κουρδικού κράτους είναι η ικανότητά του να εξασφαλίσει διέξοδο προς τη θάλασσα για να μπορέσει να διαθέσει τον υπόγειό του πλούτο στις διεθνείς αγορές. Πιθανή διέξοδος προς τη θάλασσα μέσω Ιράν και Συρίας αποκλείεται υπό τις παρούσες γεωπολιτικές συνθήκες, αφού το πολιτικό εγχείρημα δημιουργίας κουρδικής οντότητας στο Βόρειο Ιράκ τυγχάνει της ένθερμης και ανοικτής υποστήριξης των ΗΠΑ και του Ισραήλ. Αφού η έξοδος μέσω «εχθρικών χωρών» είναι απαγορευτική, επομένως, η επιλογή που μένει είναι η διέξοδος στη θάλασσα μέσω Τουρκίας, επιλογή μονομερής και μονοσήμαντη. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο εξηγείται και η επίσκεψη του Μπαράκ Ομπάμα στην Τουρκία τον περασμένο Απρίλιο. Έκτοτε, η αμερικανική διπλωματία για να εξασφαλίσει τη στήριξη της Τουρκίας έχει διαπραγματευτεί με το ΡΚΚ και με την κουρδική ηγεσία του Ιράκ (Ταλαμπανί - Μπαρζανί) ούτως ώστε να εξασφαλίσει παρασκηνιακά τις ρυθμίσεις που απαιτεί η 'Αγκυρα. Η βραχυπρόθεσμη φάση αυτής της διαπραγμάτευσης ήταν η αναμενόμενη διακήρυξη από τον φυλακισμένο Οτζαλάν της εγκατάλειψης της στρατιωτικής δράσης από το ΡΚΚ με αντιπαροχή κάποια πολιτικά ανταλλάγματα για τους Κούρδους της Τουρκίας, καθώς επίσης και η συμμετοχή τουρκικών εταιριών στη βιομηχανία εκμετάλλευσης των ενεργειακών αποθεμάτων του Βορείου Ιράκ. Οι αναφορές, τους τελευταίους μήνες, από μέρος της τουρκικής ηγεσίας για «Κουρδική Ομόσπονδη Διοίκηση» στο Β. Ιράκ αποτελεί μια έμμεση δημόσια αναφορά για το τι τεκταίνεται υπογείως.



Μέσα στα πλαίσια της βραχυπρόθεσμης διαπραγμάτευσης ήταν η έναρξη παρασκηνιακών συνομιλών με τον Οτζαλάν προκειμένου να γίνει το απαιτούμενο παζάρεμα. Επιπλέον, μέσα από τη διαπραγμάτευση, η τουρκική πλευρά επεδίωξε να ασκήσει πίεση επί του Οτζαλάν προκειμένου να παράσχει εξουσιοδότηση στο Κόμμα της Δημοκρατικής Κοινωνίας για να διαπραγματεύεται πολιτικώς με τους Τούρκους. Αυτό εζητήθη από τον Οτζαλάν, αφού προηγουμένως υπελόγισαν ότι το κουρδικό κόμμα θα μπορούσε να λειτουργήσει κατά τρόπο ανάλογο προς το βορειοϊρλανδικό Σιν Φέιν, ασκώντας πίεση στο ΡΚΚ για εγκατάλειψη της ένοπλης δράσης. Τέλος, η βραχυπρόθεσμη προσπάθεια στηριζόταν στη διαβεβαίωση των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών ότι η ηγεσία των Κούρδων του Ιράκ θα προχωρούσε σε οριστική εκδίωξη του ΡΚΚ από το Β. Ιράκ, αφού μετά την αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων η μόνη εγγύηση για την ασφάλειά τους θα είναι η Τουρκία.
Έχοντας θεωρήσει τα άνωθι ως δεδομένα και υπό την πίεση της αξιολόγησης της ενταξιακής πορείας στην ΕΕ, η κυβέρνηση Ερντογάν προχώρησε στο άνοιγμα προς τους Κούρδους. Το αποτέλεσμα όμως ήταν να βρεθεί προ σοβαρών αδιεξόδων για τρεις λόγους: Πρώτον, ο Οτζαλάν, παρά το ότι μεταφέρθηκε σε άλλη φυλακή, εντούτοις δεν προχώρησε σε ανακοίνωση κατάθεσης των όπλων από το ΡΚΚ. Δεύτερον, το Κόμμα της Δημοκρατικής Κοινωνίας έδειξε ότι δεν μπορεί να έχει μεγαλύτερη επιρροή από το ΡΚΚ, αναδεικνύοντας έτσι τον Οτζαλάν ως τον πλέον αξιόπιστο συνομιλητή του Κουρδικού, και τρίτον, η ηγεσία των Κούρδων του Ιράκ έδειξε να μην εμπιστεύεται την Τουρκία με αποτέλεσμα να μην προχωρήσει σε αφοπλισμό του ΡΚΚ.
Το αποτέλεσμα ήταν αναπόδραστο. Το άνοιγμα του Ερντογάν βρέθηκε σε αδιέξοδο, με αποτέλεσμα ο ίδιος να παρουσιάζεται διαλλακτικός και εκσυγχρονιστής προς τους Κούρδους και ο στρατός να μείνει μόνος αντιμετωπίζοντας στρατιωτικά το ΡΚΚ, με όλο το ρίσκο που εγκυμονεί για τους κεμαλικούς αυτή η εξέλιξη. Μπροστά στα νέα δεδομένα, η επιλογή των κεμαλικών ήταν μονόδρομος. Το κλείσιμο του κουρδικού κόμματος από το κεμαλοκρατούμενο συνταγματικό δικαστήριο ήταν το τιμολόγιο του στρατού για τον Ερντογάν. Με άλλα λόγια, ο στρατός μετέφερε το πρόβλημα από το στρατιωτικό πεδίο στο πολιτικό, ρίχνοντας την μπάλα διαχείρισης του προβλήματος στον Ερντογάν. Στην ουσία όμως το κουρδικό πρόβλημα συνεχίζει να υφίσταται και η Τουρκία αδυνατεί να το αντιμετωπίσει με μακροπρόθεσμους όρους και στόχους.