Τι εμποδίζει την Τουρκία να αποδεχθεί την Αρμενική γενοκτονία;

Του Orhan Kemal Cengiz
ZAMAN

Όταν η συζήτηση στην Τουρκία αναχθεί σε φιλοσοφικό επίπεδο, οι ερωτήσεις που μου υποβάλλονται από ευφυείς Αμερικανούς και Ευρωπαίους φίλους είναι οι ίδιες και συνοψίζονται στο εξής: «Κάθε έθνος έχει τις μαύρες σελίδες στην ιστορία του. Γιατί συνιστά τόσο μεγάλο ζήτημα για τους Τούρκους να αντιμετωπίσουν την Αρμενική γενοκτονία; Έχει μήπως να κάνει με τις οικονομικές επιπτώσεις;»

Κατά την άποψη μου, τα χρήματα/οι αποζημιώσεις είναι δευτερεύον ζήτημα. Ας υποθέσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιουργεί ένα ειδικό ταμείο για να βοηθήσει την Τουρκία να αποζημιώσει τους Αρμένιους επιζήσαντες της γενοκτονίας. Αυτό το ταμείο θα απαλλάξει την χώρα από το τεράστιο βάρος που θα επωμισθεί. Πιστεύετε ότι κάτι τέτοιο θα οδηγήσει την Τουρκία στο να αποδεχθεί τα γεγονότα του 1915 ως γενοκτονία; Λανθάνεστε αν το πιστεύετε.

Άρα τι είναι αυτό που εμποδίζει την Τουρκία να αντιμετωπίσει το παρελθόν της; Γιατί οι Τούρκοι θεωρούν δύσκολο να αναφερθούν ή να συζητήσουν για το τι συνέβη στην χώρα τους πριν από περίπου ένα αιώνα; Γιατί είναι σχετικά εύκολο για έναν Αμερικανό να συζητά για την σκλαβιά ή για τις σφαγές των αυτοχθόνων Αμερικανών, ή για άλλα έθνη να συζητούν για τις πράξεις τους σε χώρες τις οποίες εποίκισαν, ενώ σε αντίθεση οι Τούρκοι έχουν δημιουργήσει ένα τέτοιο ταμπού για το παρελθόν τους με τους Αρμένιους; Τι είναι αυτό που καθιστά την περίπτωση των Τούρκων τόσο διαφορετική;

Ο Αρμενικής καταγωγής Τούρκος δημοσιογράφος Χραντ Ντινκ ανέκαθεν ήταν ενοχλητικός για το βαθύ κράτος της Τουρκίας. Αναφερόταν συνεχώς για το τι είχε συμβεί στην Ανατολία, με τα λόγια του να βγαίνουν από τα βάθη της ψυχής του. Παρόλα αυτά όσο προκλητικά και ενοχλητικά ήταν τα λεγόμενα του και η επανειλημμένη αναφορά του στην λέξη γενοκτονία, δεν ήταν αυτό που τον οδήγησε στον θάνατο. Ο θάνατος του προέκυψε μετά την διατύπωση ενός πολύ συγκεκριμένου ισχυρισμού που είχε ως αποτέλεσμα να προκληθεί τεράστια αναστάτωση και αντίδραση, με το βαθύ κράτος να εξαπολύει εναντίον του όλες τις δυνάμεις του κακού.

Αρμένια η κόρη του Ατατούρκ;
Ο ισχυρισμός του αφορούσε την Σαμπιχά Γκούκσεν, την θετή κόρη του Ατατούρκ και την πρώτη γυναίκα πιλότο μαχητικού αεροσκάφους στην Τουρκία. Ο Ντινκ ισχυρίστηκε ότι η Γκούκσεν ήταν ορφανή Αρμένια, η οποία επέζησε της Αρμενικής γενοκτονίας. Ήταν ακριβώς αυτή η διασύνδεση που το 2007 οδήγησε στον θάνατο του. Ο Ντινκ, με την αναφορά του στην σχέση ενός Αρμένιου ορφανού και του ιδρυτή της Τουρκικής δημοκρατίας, έθεσε υπό άμεση απειλή τα θεμέλια του στάτους κβο που ισχύει στην Τουρκία.

Το τι συνέβη το 1915 δεν είναι απλά μια θηριωδία που ανήκει πλέον στο παρελθόν, όπως ισχύει στην ιστορία των Αμερικανών και των Ευρωπαίων, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται στο επίκεντρο της Τουρκικής ταυτότητας. Αφορά ένα γεγονός που πρέπει να παραμείνει στην σκοτεινή πλευρά του κοινωνικού υποσυνείδητου ώστε να διατηρηθεί το στάτους κβο. Η αντιμετώπιση του παρελθόντος δεν επιτυγχάνεται μόνο με την απευθείας αμφισβήτηση κάποιων ειδεχθών πράξεων, αλλά και με την επίδειξη βούλησης για τον κατακερματισμό μύθων και ταμπού. Αυτή η αντιπαράθεση σημαίνει στην ουσία αμφισβήτηση της ταυτότητας των ιδρυτών της Τουρκικής Δημοκρατίας, του Τουρκικού πολέμου για ανεξαρτησία, του εκμοντερνισμού, του Οθωμανικού παρελθόντος και τόσων άλλων ιστορικών και σύγχρονων γεγονότων.

Η Ερκένεγκον διαλύει τους μύθους…
Προβαίνοντας σε αυτές τις αναλύσεις ουδόλως ισχυρίζομαι ότι δεν έχει αρχίσει η αμφισβήτηση των πιο πάνω. Η υπόθεση Ερκένεγκον έχει θρυμματίσει την «δολοφονική δυνατότητα» του βαθέως κράτους, με αποτέλεσμα το αδιαμφισβήτητο του τουρκικού στρατού να τίθεται εν αμφιβόλω. Παρόμοια είναι η αντιμετώπιση του Κεμαλισμού και αρκετών ταμπού που διακρίνουν την Τουρκική κοινωνία. Είναι για αυτό ακριβώς που σήμερα μπορούμε να ακούμε ισχυρισμούς ορισμένων ιστορικών και μάλιστα από κύρια μέσα μαζικής ενημέρωσης για τις περιουσίες των Αρμενίων. Όπως για παράδειγμα η μετάδοση σε δελτία ειδήσεων του ισχυρισμού ότι το προεδρικό μέγαρο και ορισμένα άλλα γνωστά κτήρια στην Τουρκία ανήκαν σε οικογένειες Αρμενίων.

Το γεγονός αυτό, όπως ακριβώς και οι ισχυρισμοί του Ντινκ, αγγίζουν κάποιες ευαίσθητες χορδές σε σχέση με την Τουρκική ταυτότητα. Το αξιοσημείωτο είναι ότι τα τελευταία τρία χρόνια, η Τουρκία έχει οδηγηθεί στο σημείο όπου τέτοιου είδους ισχυρισμοί μπορούν να διατυπώνονται χωρίς να επικρέμαται η φονική απειλή του βαθέως κράτους.

Θα απαιτηθεί φυσικά αρκετός χρόνος ώστε να καταστούν πλήρως κατανοητές οι σφαγές του 1915 και η εκδίωξη των μη-Μουσουλμάνων από την Ανατολία. Ωστόσο είμαι αισιόδοξος πως όσο προχωρεί η εκδημοκρατικοποίηση της Τουρκίας, τόσο θα διευρύνεται και η αντιμετώπιση του παρελθόντος μας και των πραγματικοτήτων του.

Η Τουρκία και οι Τούρκοι θα πρέπει να αναλύσουν διεξοδικά κάθε συστατικό της ταυτότητας τους ώστε να απαλλαγούν από τα «ανθυγιεινά» και να προσθέσουν «υγιή» συστατικά. Η αντιμετώπιση του παρελθόντος δεν είναι αναγκαία μόνο για την απόδοση δικαιοσύνης στα θύματα των θηριωδιών. Είναι εξίσου απαραίτητη για τους Τούρκους ώστε να μπορέσουν να εγκαθιδρύσουν μία πραγματική ταυτότητα απαλλαγμένη από τα δεσμά της πλάνης. Μία ταυτότητα που θα τους βοηθήσει να ωριμάσουν και η οποία θα είναι προσανατολισμένη προς τις πραγματικότητες. Τότε και μόνο τότε, όλοι εμείς, θα είμαστε ελεύθεροι!