Ατελείωτοι αρραβώνες ανάμεσα στις Βρυξέλλες και τα Βαλκάνια

Le Monde Diplomatique


Του Jean-Arnault Derens Αρχισυντάκτης της ιστοσελίδας Le Courrier des Balkans

Μετά την προσχώρηση της Σλοβενίας, το 2004, χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας καθώς και η Αλβανία περιμένουν στη σειρά για να ενωθούν με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Στις 14 Οκτωβρίου, η Επιτροπή στις Βρυξέλλες συνέστησε την έναρξη των διαπραγματεύσεων με την ΠΓΔΜ και διευκρίνισε ότι οι διαπραγματεύσεις με την Κροατία θα ολοκληρωθούν το 2010. Πρόκειται, άραγε, για μια εντυπωσιακή ανακοίνωση ή για πραγματική πρόοδο σε μια διαδικασία που μέχρι σήμερα βρίσκει προσκόμματα σε διάφορες αντιφάσεις;

Κατά τη διάρκεια της Ευρωπαϊκής Συνόδου Κορυφής στη Θεσσαλονίκη, από τις 19 έως τις 21 Ιουνίου 2003, εφευρέθηκε μία νέα γεωγραφική έκφραση: τα «Δυτικά Βαλκάνια». Η έκφραση αυτή ανταποκρινόταν στην ασαφή αλγεβρική διατύπωση «6-1+1», η οποία προσδιόριζε τα έξι διάδοχα κράτη της Γιουγκοσλαβίας, πλην της Σλοβενίας η οποία εντάχθηκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004, συν την Αλβανία... Τα «Δυτικά Βαλκάνια» διακρίνονταν έτσι από τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία, στις οποίες είχαν υποσχεθεί μια πιο γρήγορη ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση- η οποία πραγματοποιήθηκε την 1η Ιανουαρίου 2007.

Η Κροατία, η Βοσνία- Ερζεγοβίνη, η Σερβία, το Μαυροβούνιο, η ΠΓΔΜ (1) και η Αλβανία διαθέτουν στο εξής ένα ιδιαίτερο χώρο στην ευρωπαϊκή αίθουσα αναμονής. Στο μεταξύ, ένα νέο κράτος είδε το φως της ημέρας: το Κόσοβο, το οποίο, όμως, πέντε κράτη-μέλη της Ένωσης δεν το αναγνώρισαν (η Ισπανία, η Σλοβακία, η Ρουμανία, η Ελλάδα και η Κύπρος).


Απαραίτητες οι μεταρρυθμίσεις

Οι κανόνες που ορίστηκαν στη Θεσσαλονίκη ήταν σαφείς: σε αντάλλαγμα μιας μελλοντικής ένταξης, τα ενδιαφερόμενα κράτη θα έπρεπε να πραγματοποιήσουν μια σειρά σημαντικών μεταρρυθμίσεων για να συμμορφωθούν με τα ευρωπαϊκά «κριτήρια σύγκλισης» στον τομέα της μεταρρύθμισης των θεσμών, του κράτους δικαίου, του αγώνα κατά της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, του σεβασμού της δημοκρατίας και των ατομικών δικαιωμάτων, κλπ. Θα έπρεπε επίσης να συνεχίσουν τη φιλελευθεροποίηση των οικονομιών τους και ένα πλήρες άνοιγμα στον ανταγωνισμό.

Μια άλλη αρχή ήταν ότι η κατάσταση των χωρών θα εξεταζόταν ανά περίπτωση και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιφύλασσε για τον εαυτό της το δικαίωμα να κρίνει τις προόδους που είχαν σημειώσει οι «υποψήφιες για ένταξη» στην Ευρώπη χώρες. Κάθε χώρα διαθέτει ένα ιδιαίτερο οδικό χάρτη και αποτελεί αντικείμενο μιας ετήσιας έκθεσης προόδου από την Επιτροπή. Μετά τη «μεγάλη διεύρυνση» του 2004, η οποία περιελάμβανε δέκα κράτη (2), η τελευταία «ομαδική ένταξη» ήταν της Ρουμανίας και της Βουλγαρίας.

Το τέλος μιας εποχής

Έτσι στις αρχές της χιλιετίας κυριαρχούσε μια ορισμένη αισιοδοξία. Η σελίδα των πολέμων φαινόταν να έχει γυρίσει οριστικά. Τον Ιανουάριο του 2000, η Κροατία γνώρισε μια δημοκρατική εναλλαγή και, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου, η Σερβία απαλλάχθηκε από το καθεστώς του Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς. Βέβαια, παρέμεναν προβλήματα, όπως του Κοσόβου, το οποίο έγινε προτεκτοράτο των Ηνωμένων Εθνών τον Ιούνιο του 1999, ή της Βοσνίας, ανίκανης να λειτουργήσει ως κράτος και να μεταρρυθμιστεί. Η ώρα είχε σημάνει ωστόσο για τον εκδημοκρατισμό και την ανοικοδόμηση. Ορισμένοι Ευρωπαίοι ηγέτες έφταναν μέχρι το σημείο να μιλούν για «αποβαλκανοποίηση των Βαλκανίων».

Τη στιγμή που η ένταξη επιβαλλόταν ως «φυσιολογική» προοπτική για αυτές τις χώρες, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναλάμβανε αυξημένες πολιτικές, οικονομικές, ακόμη και στρατιωτικές ευθύνες, όπως στη Βοσνία- Ερζεγοβίνη, όπου η αποστολή της Δύναμης σταθεροποίησης (Stabilization Force, SFOR) του ΝΑΤΟ αντικαταστάθηκε το Δεκέμβριο του 2004 από τη Δύναμη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Eufor). Από την πλευρά της, η «Ευρωπαϊκή υπηρεσία ανοικοδόμησης» έπαιζε κεντρικό ρόλο στη Βοσνία - Ερζεγοβίνη και στο Κόσοβο, ενώ πολλαπλασιαζόταν η διμερής ή πολυμερής βοήθεια. Το σύνολο των ευρωπαϊκών δράσεων εντασσόταν στο πλαίσιο του Συμφώνου σταθερότητας για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη, το οποίο άρχισε να ισχύει στις 30 Ιουνίου 1999, λίγες εβδομάδες μετά το τέλος του πολέμου στο Κόσοβο (3).
Οι παρεμβάσεις, οι οποίες ήταν εξαιρετικά δαπανηρές, συνδέονταν με την προοπτική ένταξης. Οι «Συμφωνίες σταθεροποίησης και σύνδεσης», που έγιναν με όλα τα κράτη της περιοχής, αποτελούσαν το πρώτο στάδιο. Αυτή η διαδικασία έχει σταματήσει από τότε. Η Κροατία το διαπιστώνει με μια ιδιαίτερη πικρία: αποτελούσε τον «καλύτερο μαθητή της τάξης» και για καιρό πίστευε ότι μπορούσε να υπολογίζει σε μια γρήγορη ενσωμάτωση.

Το βέτο της Σλοβενίας

Από το 2004, η Κροατία διαθέτει το επίσημο καθεστώς της υποψήφιας χώρας. Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν τον Οκτώβριο του 2005, αλλά η διαδικασία έπαθε εμπλοκή στις 17 Δεκεμβρίου 2008 όταν η Σλοβενία πρόβαλε βέτο, εμποδίζοντας το Ζάγκρεμπ να ολοκληρώσει τις «τεχνικές» συνομιλίες με τις Βρυξέλλες. Η αιτία ήταν μια μικροσκοπική εδαφική διένεξη που την φέρνει σε αντίθεση με το γείτονά της από τον καιρό που οι δύο χώρες απέκτησαν την ανεξαρτησία τους, το 1991 (4). Η σύγκρουση αναφέρεται στον προσδιορισμό των θαλασσίων συνόρων στον Κόλπο του Πιράν. Η Σλοβενία διαθέτει ουσιαστικά, στο βάθος της Αδριατικής, μία στενή παράκτια λωρίδα τριάντα επτά χιλιομέτρων σφηνωμένη ανάμεσα στα χωρικά ύδατα της Ιταλίας και της Κροατίας.

Αν μετακινούνταν ελαφρά τα χερσαία σύνορα, όπως διεκδικεί η Σλοβενία, ο υπολογισμός των γωνιών που προβλέπεται από τη «Σύμβαση του δικαίου της θάλασσας» του Μοντέγκο Μπέι θα της επέτρεπε να έχει άμεση πρόσβαση στα διεθνή ύδατα (5). Η συμφωνία που έγινε το 1996 και επικυρώθηκε το 2001 από το κοινοβούλιο της Σλοβενίας, απορρίφθηκε από την Κροατία. Από τότε, τα επεισόδια πολλαπλασιάζονται στην αμφισβητούμενη ζώνη. Για τις δύο χώρες, το ζήτημα έχει γίνει κεντρικό διακύβευμα εσωτερικής πολιτικής, μια ευκαιρία να επιβεβαιώσουν την εθνική υπερηφάνεια και ταυτότητά τους.

Μετά το βέτο της Σλοβενίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προσπάθησε να μεσολαβήσει, προτείνοντας, τον Ιανουάριο του 2009, τη δημιουργία μιας επιτροπής διαιτησίας η οποία θα είχε ως πρόεδρο τον Μάρτι Αχτισάαρι, πρώην πρόεδρο της Φινλανδίας και βραβείο Νόμπελ ειρήνης του 2008. Ο Αχτισάαρι δεν αργεί να «καταθέσει τα όπλα» και, στις 26 Ιουνίου, η Ένωση, βεβαιώνοντας ότι η σύγκρουση αναφέρεται σε μια «διμερή διευθέτηση», αποφασίζει να αναβάλει επ’ αόριστον τις διαπραγματεύσεις ένταξης με την Κροατία.

Τελικά, ένας άμεσος διάλογος ανάμεσα στην πρωθυπουργό της Κροατίας Γιαντράνκα Κόσορ και το Σλοβένο ομόλογό της, Μπορούτ Πάχορ, που ξεκίνησε στη Λιουμπλιάνα στις 11 Σεπτεμβρίου, επέτρεψε να λυθεί η κρίση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δέχθηκε λοιπόν, στις 2 Οκτωβρίου, να επαναλάβει τις διαπραγματεύσεις της με την Κροατία. Η συνέχισή τους εξαρτάται ωστόσο από τη συνέχιση του διμερούς διαλόγου.

Οι διαφορά Ελλάδος-ΠΓΔΜ

Η ΠΓΔΜ διαθέτει και αυτή, από το Δεκέμβριο του 2005, το καθεστώς της επίσημα υποψήφιας χώρας για την Ένωση, αλλά δεν έχει οριστεί ακόμη καμία ημερομηνία έναρξης των συνομιλιών. Η Επιτροπή επικαλείται την πάντα ασταθή πολιτική κατάσταση της χώρας και την καθυστέρηση των μεταρρυθμίσεων. Ακόμη και όταν οι Βρυξέλλες δώσουν το πράσινο φως για συνομιλίες με τα Σκόπια, η Ελλάδα θα χρησιμοποιήσει αμέσως το δικαίωμά της στο βέτο. Η Αθήνα το έχει άλλωστε ήδη προβάλει για την είσοδο της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ, η οποία θα έπρεπε να ισχύσει από τον Απρίλιο του 2009. Η Ελλάδα αμφισβητεί την ονομασία της χώρας, εκτιμώντας ότι ο όρος «Μακεδονία» ανήκει κατά αποκλειστικό τρόπο στην ελληνική κληρονομιά (6). Συνεπώς, η ΠΓΔΜ έφερε τη διαφορά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης. Η ειρωνεία της ιστορίας είναι ότι οι δύσκολες διαπραγματεύσεις για μια διαφορά ανάμεσα στην Ελλάδα και τη ΠΓΔΜ - που αντιπαραθέτουν ένα κράτος-μέλος της Ένωσης και ένα υποψήφιο κράτος - δεν διεξάγονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά από μία επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών με επικεφαλής έναν Αμερικανό, τον Μάθιου Νίμιτς.

Πολιτικές συνέπειες

Οι πολιτικές συνέπειες από το ευρωπαϊκό πάγωμα δεν άργησαν να γίνουν αισθητές. Μιλώντας για την ανάγκη να «προκαλέσει ένα κλονισμό» στην Κροατία και στην Ευρώπη, ο Κροάτης πρωθυπουργός Ίβο Σαναντέρ υπέβαλε την παραίτησή του την 1η Ιουλίου 2009. Παλαιός πολιτικός, που ανέλαβε την κυβέρνηση το 2003, ο Σαναντέρ είχε πετύχει να ξεκινήσει την ανανέωση στην «Κροατική δημοκρατική κοινότητα» (HDZ), το εθνικιστικό και συντηρητικό κόμμα που βρίσκεται στην εξουσία από το 1990, με εξαίρεση μια σύντομη σοσιαλδημοκρατική παρένθεση ανάμεσα στο 2000 και το 2003.

Ωστόσο, μολονότι ο Σαναντέρ ξεκίνησε έναν πραγματικό εκσυγχρονισμό της κροατικής κοινωνίας, δεν κατάφερε να επιβάλει πλήρως την εξουσία του στο ίδιο του το κόμμα. Η Γιαντράνκα Κόσορ τον διαδέχθηκε επικεφαλής της κυβέρνησης και του κόμματος, αλλά η σκληρή πτέρυγα, με επικεφαλής τον Βλάντιμιρ Σεκς και τον Αντρίγια Χέμπρανγκ, κρατούν ξανά τα ηνία της χώρας.

Ο Χέμπρανγκ, ο οποίος έχει σοβαρές πιθανότητες να γίνει πρόεδρος της Δημοκρατίας στις εκλογές του Ιανουαρίου 2010, δεν έκρυψε ποτέ την υποστήριξή του στους Κροάτες στρατηγούς που παραπέμφθηκαν για εγκλήματα πολέμου στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία (7), ούτε την εχθρότητά του για μια πλήρη συμφιλίωση με τη Σερβία, ούτε και το σκεπτικισμό του όσον αφορά την ευρωπαϊκή προοπτική. Για τους αναλυτές του Ζάγκρεμπ, η παραίτηση του Σαναντέρ θα μπορούσε λοιπόν να εξηγηθεί με δύο τρόπους. Ο πρώην πρωθυπουργός έχασε σίγουρα την εσωτερική μάχη μέσα στην «Κροατική δημοκρατική κοινότητα», αλλά ήθελε επίσης να θέσει την Ευρώπη μπροστά στις ευθύνες της μετά το μπλοκάρισμα των διαπραγματεύσεων. Η επιτυχία που σημείωσε η Κόσορ πηγαίνοντας να διαπραγματευτεί στη Λιουμπλιάνα παραμένει επισφαλής και η απειλή του σλοβενικού βέτο αποτελεί μια Δαμόκλεια σπάθη η οποία κρέμεται πάντα πάνω από την κροατική υποψηφιότητα. Πάντως, όπως δήλωσε στις 14 Οκτωβρίου, ο Επίτροπος για τη διεύρυνση, Όλι Ρεν, με την επιφύλαξη «να συνεχίσει και να εντείνει» τις προσπάθειες μεταρρύθμισης σε δικαστικό επίπεδο καθώς τη μάχη ενάντια στη διαφθορά και το οργανωμένο έγκλημα, η Κροατία «πλησιάζει στη γραμμή του τερματισμού». Σύμφωνα με τον Ρεν, οι διαπραγματεύσεις πιθανόν να καταλήξουν το καλοκαίρι του 2010.

Άνοδος του εθνικισμού

Στην ΠΓΔΜ, η αποτυχία της ένταξης στο ΝΑΤΟ και το ευρωπαϊκό μπλοκάρισμα μεταφράζονται με την άνοδο ενός επικίνδυνου εθνικισμού. Η κυβέρνηση της δεξιάς του VMRO-DPMNE (8), με επικεφαλής τον Νίκολα Γκρούεφσκι, επέλεξε να απαντήσει στο ελληνικό μπλοκάρισμα με την πρόκληση. Το 2007, το αεροδρόμιο των Σκοπίων πήρε το όνομα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ενώ ο νέος αυτοκινητόδρομος που συνδέει τα Σκόπια με τα ελληνικά σύνορα θα πάρει το όνομα του Φιλίππου της Μακεδονίας (9). Σε όλες τις πόλεις της χώρας αναγείρονται τεράστια κτίρια προς δόξαν των δύο ηρώων.

Η «ψύχωση με την αρχαιότητα» (10) γίνεται αποδεκτή από μια κοινή γνώμη που είναι πληγωμένη από την ελληνική στάση: πολλοί εκτιμούν ότι η Αθήνα προσβάλλει την εθνική, συλλογική και ατομική ταυτότητά τους, αμφισβητώντας την ονομασία της χώρας τους, της γλώσσας τους και του λαού τους.

Ο Γκρούεφσκι μπορεί λοιπόν να επιλέξει να «κολυμπήσει πάνω στο ρεύμα του Αλεξάνδρου» για να διατηρηθεί στην εξουσία, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα. Αντίθετα, για τη σημαντική αλβανική κοινότητα - που αποτελεί το ένα τέταρτο του πληθυσμού της χώρας, δηλαδή περίπου πεντακόσιες χιλιάδες άτομα, το θέμα δεν έχει την ίδια σημασία.

Οι Αλβανοί δεν πρόσφεραν ποτέ πλήρη νομιμοποίηση στο κράτος, που έγινε ανεξάρτητο το 1991. Η χώρα παρά λίγο να βυθιστεί στον εμφύλιο πόλεμο το 2001 (11). Μολονότι οι συμφωνίες ειρήνης της Οχρίδας, που εγκαινίασαν την αποκέντρωση της χώρας, δεν ικανοποιούσαν παρά μόνο εν μέρει τις αλβανικές διεκδικήσεις, η μειονότητα έτεινε να αποδεχθεί το πολιτικό πλαίσιο του κράτους στο βαθμό που αυτό φαινόταν να προσεγγίζει την Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαίτερα μετά την απόδοση του καθεστώτος της υποψήφιας για ένταξη χώρας. Από τότε που πάρθηκε η απόφαση και καθώς δεν σημειώθηκε καμιά πρόοδος, οι Αλβανοί δεν βρίσκουν τίποτε το ελκυστικό σε ένα μικρό απομονωμένο κράτος που αρέσκεται να υμνεί το μεγαλείο των υποτιθέμενων αρχαίων προγόνων του. Έτοιμοι να αμφισβητήσουν τη νομιμότητά του, θα μπορούσαν και αυτοί να υποκύψουν ξανά στις σειρήνες του εθνικισμού, ακόμη περισσότερο που η ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου αναθερμαίνει τη συζήτηση για μια ενδεχόμενη αλβανική εθνική ενοποίηση (12).

Απειλούνται οι ευαίσθητες ισορροπίες

Απέναντι σε αυτές τις δύο συγκρούσεις που απειλούν τις ευαίσθητες ισορροπίες μιας περιοχής όπου η Ευρώπη παίζει θεωρητικά ένα μεγάλο πολιτικό ρόλο, η Ένωση αποφάσισε λοιπόν να μην αναμιχθεί. Οι κανόνες εσωτερικής συναίνεσης την εμποδίζουν να μετριάσει τον ελληνικό εθνικισμό και η προσφυγή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης δείχνει την ανικανότητά της να αξιοποιήσει τις δυνατότητές της για διαιτησία.

Σύμφωνα με έρευνες της κοινής γνώμης, ο κροατικός ευρωσκεπτικισμός έχει αυξηθεί κατακόρυφα, ανάλογα με τις καθυστερήσεις της διαδικασίας ένταξης. Στη Σερβία, στο Μαυροβούνιο και στην Αλβανία, ο πληθυσμός παραμένει στη μεγάλη πλειοψηφία του ευνοϊκός στην προοπτική. Η πτώση του ενθουσιασμού θα μπορούσε, ωστόσο, να ευνοήσει την επανεμφάνιση των ανοιχτά αντιευρωπαϊκών εθνικιστικών ρευμάτων.

Το Μάιο του 2008, η Σερβία έκανε την έκπληξη: ο συνασπισμός «Για μια ευρωπαϊκή Σερβία», με επικεφαλής τον πρόεδρο Μπόρις Τάντιτς, ήρθε πρώτος και με διαφορά στις βουλευτικές εκλογές. Οι εθνικιστές του «Σερβικού ριζοσπαστικού κόμματος»(SRS), για τους οποίους υπήρχε φόβος για αύξηση της δύναμής τους λίγους μήνες μετά την ανακήρυξη ανεξαρτησίας του Κοσόβου, περιορίστηκαν στη δεύτερη θέση. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας εξέφραζε την προσήλωση ενός μεγάλου τμήματος της σερβικής κοινής γνώμης στην ευρωπαϊκή προοπτική. Αλλά η διατήρηση του προσανατολισμού εξαρτάται από τη συγκεκριμενοποίηση της υπόσχεσης.

Εκ των προτέρων, τίποτε δεν αντιτίθεται στην προώθηση της υποψηφιότητας του Βελιγραδίου, εκτός από τον πάντα ανοιχτό φάκελο της συνεργασίας με το Διεθνές ποινικό δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία. Μετά τη «δημοκρατική επανάσταση» του Οκτωβρίου 2000, η Σερβία έχει συλλάβει σχεδόν το σύνολο των κατηγορούμενων ως υπόπτων για εγκλήματα πολέμου που βρίσκονταν στο έδαφός της - η τελευταία και η πιο εντυπωσιακή από τις συλλήψεις ήταν του Ράντοβαν Κάρατζιτς, του πρώην ηγέτη των Σέρβων της Βοσνίας, στο Βελιγράδι, στις 21 Ιουλίου 2008. Ωστόσο, δύο Σέρβοι κατηγορούμενοι διαφεύγουν ακόμη: ο Γκόραν Χάτζιτς και ο Ράτκο Μλάντιτς.

Το μέλλον της Σερβίας

Αν υποθέσουμε ότι συλλαμβάνονται οι δύο φυγόδικοι, τίποτε δεν θα εμποδίζει πια την επίσημη υποψηφιότητα της Σερβίας. Ωστόσο, ένα μεγάλο ερώτημα δεν έχει απαντηθεί: τα σύνορά της θα περιλαμβάνουν το Κόσοβο, το οποίο ανακήρυξε την ανεξαρτησία του στις 17 Φεβρουαρίου; Σε αυτό το κρίσιμο σημείο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει «ουδέτερη». Η αναγνώριση ενός νέου κράτους, μας εξηγεί, δεν είναι αρμοδιότητά της, αλλά είναι αρμοδιότητα των κρατών μελών, τα οποία κάθε άλλο παρά ομοφωνούν.

Στην πραγματικότητα, όλος ο κόσμος αναγνωρίζει τη στρατηγική σημασία της Σερβίας, του κυριότερου κράτους της περιοχής. Και φοβάται την «ανισορροπία»

που θα μπορούσε να προκαλέσει μια γρήγορη ένταξη της Κροατίας την οποία θα ακολουθούσε μια μακρά αναμονή για τη Σερβία. Το μπλοκάρισμα της κροατικής υποψηφιότητας έχει λοιπόν ως κύριο πλεονέκτημα να κερδίζεται χρόνος και θα μπορούσαν να προκύψουν νέες καθυστερήσεις. Στους διπλωματικούς κύκλους, αναγνωρίζουν με μισόλογα ότι η σλοβενική «αδιαλλαξία» στο ζήτημα του Κόλπου του Πιράν δεν δυσαρεστεί πολλούς ευρωπαίους αξιωματούχους. Από το σημείο αυτό μέχρι του να σκεφτούμε ότι η Λουμπλιάνα έδρασε «σε διατεταγμένη υπηρεσία», δεν υπάρχει παρά ένα μόνο βήμα...

Αυστηρές αποφάσεις
Η ανικανότητα της πολιτικής που συνίσταται στο «να κερδίζεις συνεχώς χρόνο»

έχει ωστόσο ήδη φανεί στην περίπτωση της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης, η οποία έχει εγκλωβιστεί σε ένα επιζήμιο καθεστώς από το τέλος του πολέμου, το 1995.

Στις αρχές Ιουλίου 2009, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (13) ίσως για να καθησυχάσει τις υποψίες, επιβεβαίωσε την απόφαση να καταργήσει τη βίζα για τους πολίτες της Σερβίας, του Μαυροβουνίου και της ΠΓΔΜ από την 1η Ιανουαρίου του 2010. Θα μπορούν λοιπόν να κυκλοφορούν ελεύθερα - για τρεις μήνες και χωρίς να έχουν το δικαίωμα να εργαστούν - στο χώρο του Σένγκεν, ένα προνόμιο το οποίο απολαμβάνουν ήδη οι Κροάτες υπήκοοι. Η ευμενέστερη αυτή στάση αναμενόταν με ανυπομονησία από όλους τους πολίτες των ενδιαφερόμενων χωρών. Μοιάζει ωστόσο με «βραβείο παρηγοριάς», δίπλα σε μια ενσωμάτωση που επιβραδύνεται σταθερά. Επιπλέον, δεν αφορά τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, την Αλβανία και το Κόσοβο.

Οι αυτές τρεις χώρες δεν έχουν εκπληρώσει τις αυστηρές προϋποθέσεις που προσδιορίζονται από τον οδικό χάρτη για τις μεταναστευτικές πολιτικές και τον έλεγχο των συνόρων: δημιουργία βιομετρικών διαβατηρίων, υπογραφή των συμβάσεων επανεισδοχής, κατασκευή κέντρων κράτησης για τους παράνομους μετανάστες που έρχονται από τρίτες χώρες κλπ. Κυρίως, αποτελούν προφανείς μεταναστευτικούς κινδύνους. Στο Κόσοβο, πάνω από το 60% των κατοίκων είναι κάτω των 25 χρόνων και το ποσοστό ανεργίας εκτιμάται στο 60% του ενεργού πληθυσμού. Σε αυτές τις συνθήκες, η αναχώρηση προς τη «Δύση» παραμένει η μόνη προοπτική ενός μεγάλου τμήματος της νεολαίας. Το ίδιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι η Αλβανία, ενώ η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, που έχει παραλύσει από μια ατελείωτη πολιτική κρίση και από το απερίγραπτο θεσμικό σύμπλεγμα που έχει εγκαθιδρυθεί με τις συμφωνίες ειρήνης του Ντέιτον, βυθίζεται όλο και πιο βαθιά στην κρίση (14).

Η κοινή γνώμη στις χώρες αυτές έχει εξεγερθεί ενάντια σε αυτές τις ευρωπαϊκές αποφάσεις, οι οποίες θεωρούνται ότι «επιβάλλουν διακρίσεις». Ορισμένοι παρατηρητές υπογραμμίζουν ότι οι χώρες που παραμερίζονται έχουν ως κοινό στοιχείο το γεγονός ότι είναι κατά πλειοψηφία μουσουλμανικές... Είναι ελάχιστο πιθανό ότι αυτό το κριτήριο έχει βαρύνει πραγματικά, αλλά ο τοπικός τύπος είναι γεμάτος από ερωτήματα που δεν στερούνται πάντοτε από το δημαγωγικό στοιχείο: «Είναι, άραγε, ηθικά δικαιολογημένο να προσφέρουν στους Σέρβους την ελευθερία της κυκλοφορίας στην Ευρώπη την οποία αρνούνται στους συγγενείς των θυμάτων της Σρεμπρένιτσα; » (15)

Στο Κόσοβο, οι Αλβανοί καταλαβαίνουν ότι η ανεξαρτησία που ανακηρύχθηκε το Φεβρουάριο του 2008 δεν είναι συνώνυμο μιας πραγματικής κυριαρχίας και ότι οι πύλες της Ευρώπης δεν είναι έτοιμες να ανοίξουν - κάτι το οποίο αντιλαμβάνονται ως «προδοσία» των δυτικών «νονών» της ανεξαρτησίας, κυρίως της Γαλλίας και της Μεγάλης Βρετανίας.

Αβέβαιες προοπτικές

Η αποστολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο Κόσοβο για ζητήματα κράτους δικαίου (Eulex) ξεκίνησε την εγκατάστασή της το Δεκέμβριο του 2008. Η «τεχνική» παρέμβασή της στους νευραλγικούς τομείς της αστυνομίας, της δικαιοσύνης και των τελωνείων θα πρέπει να «συνοδεύει» τους θεσμούς του Κοσόβου στην ανάπτυξή τους, παραμένοντας «ουδέτερη» απέναντι στο καθεστώς του εδάφους. Επιπλέον, η λειτουργία της εξαρτάται από την υπογραφή μιας ιδιαίτερης συμφωνίας με τη Σερβία, το «σχέδιο έξι σημείων», το οποίο διαπραγματεύτηκαν τα Ηνωμένα Έθνη. Η αποστολή εννοεί να συνεχίσει τη συνεργασία της με το Βελιγράδι, ιδιαίτερα στον αγώνα ενάντια στο οργανωμένο έγκλημα. Σε αυτές τις συνθήκες, η αποστολή γίνεται ο στόχος της οργής και των απογοητεύσεων ενός αλβανικού πληθυσμού που ριζοσπαστικοποιείται: στις 25 Αυγούστου το κίνημα Vetevendosje («Αυτοδιάθεση») κατέστρεψε το στόλο αυτοκινήτων της αποστολής.

Είναι ενδεικτικό ότι οι δύο χώρες που υφίστανται τις πιο βαριές μορφές της διεθνούς κηδεμονίας, την οποία έχει ήδη αναλάβει κυρίως η Ευρώπη, δηλαδή η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο, είναι επίσης αυτές που οι ευρωπαϊκές προοπτικές τους είναι οι πιο αβέβαιες. Η Ευρώπη, ανήμπορη να κάνει τις προειδοποιήσεις της για νέες απειλούμενες συγκρούσεις ν’ ακουστούν, ανίκανη να προσδιορίσει μια συγκροτημένη πολιτική στο Κόσοβο, εγκατέλειψε πλήρως τον κινητήριο ρόλο που υποτίθεται ότι είχε αναλάβει στα «καλά χρόνια» των αρχών της χιλιετίας.

Επιβαρύνει η οικονομική κρίση

Στις πολιτικές ασυναρτησίες προστίθεται σήμερα η οικονομική κρίση. Στο χείλος της κατάρρευσης, τα κράτη στρέφονται το ένα μετά το άλλο προς το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Η Βοσνία διαπραγματεύτηκε ένα δάνειο ύψους 1,2 δισ. ευρώ, η Σερβία ένα δάνειο ύψους 3,1 δισ. Το Μαυροβούνιο και η ΠΓΔΜ μπορεί να ζητήσουν επίσης βοήθεια. Όμως, τα κριτήρια του διεθνούς οργανισμού δεν είναι τα κριτήρια της Ένωσης. Ενώ η Ευρώπη θέτει την έμφαση στα κριτήρια της «καλής διακυβέρνησης» και ευνοεί τον αγώνα κατά της διαφθοράς, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επιμένει στη μείωση των δημοσίων εξόδων. Στη Σερβία, η μείωση του αριθμού των δημοσίων υπαλλήλων μπορεί να συνοδευτεί με τη μείωση των μισθών τους (μέχρι το 40%!). Κακοπληρωμένοι αστυνομικοί ή γιατροί θα μπουν λοιπόν ξανά στον πειρασμό να ζητήσουν «μπαξίσι», ένα φαινόμενο που έτεινε να περιοριστεί.

Η κρίση απειλεί σοβαρά να καταστρέψει τη δειλή κοινωνική εξομάλυνση που βρίσκεται σε εξέλιξη. Στη Σερβία και στο Μαυροβούνιο, είχε γίνει πλέον δυνατό, για πρώτη φορά εδώ και δύο δεκαετίες, να ζει κανείς από την εργασία του. Ένα ζευγάρι που διαθέτει δύο μισθούς μπορούσε να ζητήσει ένα δάνειο από τις τράπεζες, κάτι το οποίο είναι ξανά αδιανόητο. Στη μείωση των εσόδων που έχει εξαγγελθεί, προστίθεται η υπερτίμηση της πίστωσης, που επιδεινώνεται από την υποτίμηση των νομισμάτων. Οι μεσαίες τάξεις, που είχαν αρχίσει να ανασυγκροτούνται μετά από την κοινωνική περιθωριοποίηση στις αρχές της δεκαετίας του '90 (πόλεμοι, διεθνείς κυρώσεις, υπερπληθωρισμός), φοβούνται μια νέα υποβάθμιση. Όμως, είναι ακριβώς αυτά τα κοινωνικά στρώματα που υποστηρίζουν την ευρωπαϊκή προοπτική και ανεβάζουν στην εξουσία δημοκρατικούς σχηματισμούς που ευνοούν την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Χωρίς στρατηγική ούτε σχέδιο, έχοντας ψύχωση με τα εσωτερικά προβλήματά της, διχασμένη στα περισσότερα από τα μεγάλα ζητήματα, η Ευρώπη θα δυσκολευτεί να αντιμετωπίσει τις νέες κρίσεις που προμηνύονται. Διατυπώνεται συχνά ο ισχυρισμός ότι η ανικανότητά της να προβλέψει την έκρηξη των γιουγκοσλαβικών συγκρούσεων το 1991 εξηγούνταν από το γεγονός ότι δεν είχε ολοκληρωθεί η πολιτική οικοδόμησή της. Η θεσμική και η οικονομική κρίση θα εμποδίσουν, άραγε, για μια ακόμη φορά, την Ευρωπαϊκή Ένωση να αναλάβει τις ευθύνες της; Δεν είναι βέβαιο ότι η επικύρωση της απλοποιημένης συνθήκης της Λισαβόνας αλλάζει ριζικά τα δεδομένα, για όσο διάστημα η Ευρώπη μοιάζει ανίκανη να χαράξει μια συγκροτημένη πολιτική στην περιοχή αυτή.

Υποσημειώσεις

1. ΣτΜ: ο συγγραφέας χρησιμοποιεί παντού τον όρο Μακεδονία. Στην ελληνική έκδοση, όπως και παλαιότερα χρησιμοποιείται ο επίσημος νομικός όρος ΠΓΔΜ με τη σύμφωνη γνώμη της γαλλικής έκδοσης.

2. Εσθονία, Ουγγαρία, Λετονία, Λιθουανία, Πολωνία, Σλοβακία, Σλοβενία, Τσεχική Δημοκρατία, Κύπρος και Μάλτα.

3. Το Σύμφωνο αντικαταστάθηκε στις αρχές του 2008 από ένα «Συμβούλιο περιφερειακής συνεργασίας», με πολύ πιο μετριοπαθείς φιλοδοξίες και μέσα.

4. Βλέπε το φάκελο του Courrier des Balkans, «Conflit du golfe de Piran : la Slovénie bloque l' intégration européenne de la Croatie».

5. Βλέπε Joseph Krulic, «Le problème de la délimitation des frontières slovèno-croates dans le golfe de Piran», «Balkanologie» τομ VI, αρ. 1-2, Παρίσι, 2002.

6. Βλέπε Nikos Kalampalikis, «Les Grecs et le mythe d'Alexandre», L'Harmattan, Παρίσι, 2007.

7. Μια δεκάδα κατηγορούμενων και /ή καταδικασμένων συνολικά, ανάμεσά τους οι στρατηγοί Μίρκο Νόρατς, Άντε Γκοτόβινα και Ραχίμ Αντέμι καθώς και ο Γιάνκο Μπομπέτκο, που πέθανε πριν από τη δίκη του.

8. «Μακεδονική εσωτερική επαναστατική οργάνωση - Δημοκρατικό κόμμα για τη μακεδονική εθνική ενότητα»

9. Βλέπε «“Μεγάλη Αλβανία” σε έναν αυτοκινητόδρομο», «Le Monde diplomatique»-«ΚΕ», 21-6-09, http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article232

10. Βλέπε Risto Karajkov, «Macedoniens, qui sommes-nous ?», στο «Le Courrier des Balkans», 16 Φεβρουαρίου 2009.

11. Βλέπε «Les vrais enjeux de la crise macédonienne. Menace de nouvelles partitions dans les Balkans», «Le Monde diplomatique», Οκτώβριος 2001.

12. Βλέπε «La boite de Pandore des frontières balkaniques», Le Monde diplomatique, Ιανουάριος 2008.

13. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συγκεντρώνει τους αρχηγούς κρατών ή κυβερνήσεων των χωρών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, συνοδευόμενους από τους υπουργούς τους των Εξωτερικών και από ένα Ευρωπαίο Επίτροπο.

14. Βλέπε «Η Βοσνία υπό την σκιά του Ντέϊτον», «Le Monde diplomatique»-«ΚΕ» 26-10-08, http://www.monde-diplomatique.gr/spip.php?article165

15. Βλέπε Gerald Knaus et Alex Stiglmayer, «Suppression des visas Schengen: les gagnants et les exclus», στο «Le Courrier des Balkans», 18 Ιουλίου 2009.