Η εκδικητική επιστροφή της γεωπολιτικής

Χρήστος Ιακώβου

Μία άποψη η οποία κέρδισε έδαφος ανάμεσα στην δυτική διανόηση, μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, ήταν ότι στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης θα υπάρξει υπέρβαση των εθνικών κρατών και σταδιακή αντικατάστασή τους από πολυεθνικές και πολυπολιτισμικές κρατικές οντότητες. Από την αρχή, το πρότυπο έθνους που προβλήθηκε διεθνώς μέσα από τη διαδικασία παγκοσμιοποίησης ήταν το Αμερικανικό. Οι Αμερικανοί πίστεψαν ότι θα μπορούσαν να επιβάλουν διεθνώς το δικό τους πρότυπο παρακάμπτοντας το γεγονός ότι η δημιουργία των ΗΠΑ στηρίχθηκε εκ γενετής στον πολυεθνικό και πολυπολιτισμικό χαρακτήρα, αφού δημιουργήθηκαν από μετανάστες.

Αυτή η προσέγγιση προκάλεσε υποβάθμιση του ρόλου που έπαιζε η γεωγραφία ως σταθερός παράγοντας επηρεασμού εξωτερικής πολιτικής (βλ. γεωπολιτική) η οποία επηρέασε βαθύτατα τη διαμόρφωση της αμερικανικής πολιτικής ανάσχεσης της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, κυριάρχησε η άποψη στη δυτική πολιτική διανόηση ότι η παγκοσμιοποίηση κατέστησε αναχρονιστικούς τους γεωγραφικούς χάρτες του παρελθόντος άρα και καταργήσιμους. Οι παγκόσμιες φιλοδοξίες που δημιούργησε τότε ο συνδυασμός του αμερικανικού «ένοπλου φιλελευθερισμού» και της φιλοσοφίας του νεοσυντηρητισμού, περί εξάπλωσης ή και επιβολής της δημοκρατίας, έτειναν να καταστήσουν της αναφορές στην κλασική σχολή του ρεαλισμού και της γεωπολιτικής ξεπερασμένες. Κυριάρχησε η ψευδαίσθηση ότι οι ιδεολογία των παγκόσμιων ιδανικών θα επισκίαζε την εθνική καταγωγή και τα θρησκευτικά πολιτισμικά στοιχεία. Με αυτό τον τρόπο η ελευθερία των εθνών – κρατών έπρεπε να είναι προσαρμοσμένη στη Νέα Τάξη.

Ήρθε, όμως, ο πόλεμος στο Αφγανιστάν, ο πόλεμος στο Ιράκ, η πυρηνική πρόκληση του Ιράν, η διεθνής επέμβαση στην Λιβύη, η κρίση στη Συρία και η δημογραφική έκρηξη για να αποκαταστήσουν το ρεαλισμό και τη γεωπολιτική. Σήμερα, η όποια αναφορά στο νεοσυντηρητισμό προκαλεί αρνητικούς συνειρμούς. Παραμένει δε επίκαιρη η γνωστή διατύπωση του βρετανού γεωπολιτικού αναλυτή, Χάλφορντ Μάκιντερ, ότι «τα γεωγραφικά ποσοτικά μεγέθη υπολογίζονται καλύτερα και είναι περισσότερο σταθερά από ό,τι οι ανθρώπινες ιδεολογίες».

Οι ιδεολογίες έχουν τη δική τους σημασία στην πολιτική ιστορία καθώς επίσης μπορούν να επεκταθούν γεωγραφικά. Όμως, είναι κανόνας ότι η γεωγραφική λογική επιβάλλει ως προς το που θα ανθίσουν οι ιδεολογίες. Δεν είναι τυχαίο ότι ο κομμουνισμός, ο φιλελευθερισμός και ο φασισμός άνθισαν σε συγκεκριμένους γεωγραφικούς χώρους.

Η σοφία της γεωπολιτικής έγκειται στο ότι αναγνωρίζει ότι οι μεγάλες διαμάχες της ανθρωπότητας δεν διεξάγονται χάριν ιδεολογικών σχημάτων αλλά για τον έλεγχο μίας γεωγραφικής επικράτειας. Η αποδοχή των δυνατοτήτων αλλά και των περιορισμών που επιβάλει σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής η γεωγραφία κρίνει και σε μεγάλο βαθμό το πόσο ορθές ή λανθασμένες είναι οι επιλογές που κάνει ένα κράτος σε επίπεδο εξωτερικής πολιτικής.

Στην περίπτωση της Κυπριακής Δημοκρατίας, η επιστροφή της γεωπολιτικής σηματοδοτείται με την στρατηγική προσέγγιση μεταξύ Κύπρου και Ισραήλ. Πριν από είκοσι χρόνια ήταν απαγορευτική για πολλούς μόνο και μόνο η ιδέα αναγνώρισης του κράτους του Ισραήλ. Σήμερα η γεωπολιτική στροφή της Τουρκίας και η ανάγκη νέων πολιτικών επιλογών στην βάση της γεωγραφίας, όπως ο καθορισμός ΑΟΖ για την κατοχύρωση κυριαρχικών δικαιωμάτων στο θαλάσσιο χώρο και η συνεπακόλουθη εκμετάλλευση του υποθαλασσίου φυσικού πλούτου δημιούργησαν ένα τοπίο που εξανέμισε αιφνιδίως τους όποιους ιδεολογικούς περιορισμούς που θα έκαναν τη σημερινή πραγματικότητα απαγορευτική μόνο και ως σκέψη πριν από δέκα χρόνια.

Η άσκηση αποδοτικής εξωτερικής πολιτικής, η οποία μάλιστα είναι συνυφασμένη με το εθνικό θέμα στην Κύπρο, είναι ζήτημα στοιχειώδους κατανόησης της μορφής και του χαρακτήρα του διεθνούς ζητήματος και των επιταγών που θέτει η γεωπολιτική. Σε πολύ μεγάλο βαθμό η επίκληση ιδεολογιών για να ερμηνευτεί η εξωτερική πολιτική στη χώρα μας είναι αποτέλεσμα εννοιολογικής σύγχυσης και γνωστικής ανεπάρκειας όσον αφορά την στοιχειώδη αλλά και ουσιαστική διάκριση μεταξύ της ευνομουμένης κοινωνικής / πολιτειακής συγκρότησης μίας εκάστης χώρας και της λογικής που διέπει τη διακρατική τάξη πραγμάτων. Γι’ αυτό επιτέλους στη χώρα μας θα ήταν καλύτερο να μελετήσουμε σε βάθος το χάρτη και τη θέση μας σε αυτόν προκειμένου να βρούμε μεγαλοφυείς τρόπους να μειώσουμε τους περιορισμούς που μας επιβάλλει η γεωγραφία αλλά και να αξιοποιήσουμε τις δυνατότητες που μας παρέχει. Η επιστροφή της γεωπολιτικής ανοίγει το πεδίο πιο ρεαλιστικών αποφάσεων στο εθνικό μας θέμα η ουσία των οποίων έγκειται στην σοφή διαμόρφωση στρατηγικής. Όσοι στο παρελθόν αρνήθηκαν τα στοιχεία της γεωγραφίας και έλαβαν πολιτικές αποφάσεις ερήμην της, μόνο κόστος πλήρωσαν, το οποίο με τη σειρά του κατέστησε τους πολιτικούς και τις πολιτικές θύματα της γεωγραφίας.


www.geopolitics-gr.blogspot.com