Χορεύοντας με το Ισραήλ

Χρήστος Ιακώβου
Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)

Η επίσκεψη του ισραηλινού πρωθυπουργού Βενιαμίν Νετανιάχου στην Κύπρου ήταν περισσότερο από συμβολική. Σηματοδοτεί μία τεκτονική γεωπολιτική αλλαγή στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, η οποία διαφοροποιεί άρδην το γεωπολιτικό τοπίο, όπως το γνωρίζαμε κατά τις δύο δεκαετίες που ακολούθησαν το τέλος του Ψυχρού Πολέμου στην περιοχή μας.

Μετά τη σταδιακή αποδυνάμωση, και τελικώς ακύρωση, του στρατηγικού άξονα Τουρκίας – Ισραήλ, λόγω των νέο-οθωμανικών προσανατολισμών της εξωτερικής πολιτικής της Άγκυρας και τον εντοπισμό υποθαλασσίου πλούτου στις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες της Κυπριακής Δημοκρατίας και του Ισραήλ, η Ανατολική Μεσόγειος καθίσταται εκ πραγμάτων πεδίο σημαντικών γεωπολιτικών και γεωστρατηγικών αλλαγών.

Επιπλέον, το υπό διαμόρφωση πολιτικό τοπίο που άρχισε με την «Αραβική Άνοιξη» σταδιακώς μετατρέπεται σε «Ισλαμικό Χειμώνα» και ενισχύει ακόμη περισσότερο τις προοπτικές της Τουρκίας να εδραιώσει μία περιφερειακή συνεργασία στη βάση της ισλαμικής ατζέντας. Η πολιτική κατάσταση όπως διαμορφώνεται στην Αίγυπτο μετά τις πολυκομματικές εκλογές, οι πολιτικές αλλαγές στη Βόρεια Αφρική με επίκεντρο την Τυνησία και τη Λιβύη, η μετατόπιση της Ιορδανίας λόγω εσωτερικών πιέσεων και το ισχυρό ενδεχόμενο ανατροπής του αλαουϊτικού καθεστώτος Άσαντ από ένα σουννιτικό το οποίο θα ελέγχεται από την Μουσουλμανική Αδελφότητα, εξέλιξη η οποία να επιδράσει καθοριστικά και στην εξωτερική πολιτική του Λιβάνου, δημιουργεί συνθήκες ανάδυσης ενός περιφερειακού σουννιτικού μπλοκ στο οποίο η Τουρκία θα επιδιώξει να έχει κεντρικό ρόλο.

Οι τουρκικές φιλοδοξίες εντάσσονται στη λογική του στρατηγικού βάθους, όπως αυτό ευκρινώς διετυπώθη από το νυν υπουργό εξωτερικών της Τουρκίας Αχμέντ Νταβούτογλου. Οι κινήσεις της Τουρκίας να προσεγγίσει τα τελευταία χρόνια τη Χιζμπολλάχ και τη Χαμάς, όπως και το επεισόδιο με το Μαβί Μαραμαρά το 2010, δεν αποτελούν την αιτία αντιπαράθεσης με το Ισραήλ αλλά το σύμπτωμα της προϊούσας στρατηγικής αλλαγής της Άγκυρας, η οποία σπεύδει σήμερα να εξαργυρώσει τα ισλαμικά της γραμμάτια μέσα στο πλαίσιο της «Αραβικής Άνοιξης».

Με αυτά τα νέα δεδομένα, η στρατηγική συνεργασία μεταξύ Κύπρου, Ελλάδος και Ισραήλ τόσο στον εμπορικό–οικονομικό τομέα όσο και κατ’ επέκταση στον τομέα της ασφάλειας καθίσταται μοναδική επιλογή για τα τρία κράτη. Η συνεργασία αναπόφευκτα εντάσσεται στο πλαίσιο της δημιουργίας ενός νέου συστήματος ασφαλείας στην περιοχή και εγγράφεται στη λογική της αναγκαίας ισορροπίας ισχύος. Διαφορετικά, ανοίγει ο δρόμος να καταστεί η Τουρκία ο μοναδικός παραγωγός ασφάλειας στην περιοχή, ενισχύοντας περαιτέρω τις ηγεμονικές της αξιώσεις.

Ήδη, η ανεύρεση φυσικού αερίου σε κοιτάσματα των Αποκλειστικών Οικονομικών Ζωνών της Κύπρου και του Ισραήλ και η προοπτική εμπορικής εκμετάλλευσής τους στις αγορές της Ευρώπης ανατρέπουν τις φιλοδοξίες της Τουρκίας να καταστεί ενεργειακός κόμβος μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Επιπλέον, η κατοχύρωση κυριαρχικών δικαιωμάτων επί της θαλάσσης, μέσω της οριοθέτησης και ανακήρυξης Αποκλειστικών Οικονομιών Ζωνών, περιορίζει τις προοπτικές της Άγκυρας να αναπτύξει θαλάσσια ισχύ, η οποία κατά το Νταβούτογλου, είναι η πιο καθοριστική προϋπόθεση για να αναδιπλωθεί γεωπολιτικά η Τουρκία και να καταστεί ισχυρή περιφερειακή δύναμη στις αμέσως επόμενες δεκαετίες. Έτσι εξηγείται η νευρική, πλην όμως αναποτελεσματική μέχρι σήμερα, αντίδραση της κυβέρνησης Ερντογάν.

Όσον αφορά το Ισραήλ, το φυσικό αέριο έχει καταστεί τα τελευταία πέντε χρόνια σημαντική πηγή για την παραγωγή ηλεκτρισμού. Σήμερα, χρησιμοποιεί το φυσικό αέριο για να καλύψει το 36 τοις εκατό περίπου των ηλεκτρικών του αναγκών το οποίο εισάγεται από την Αίγυπτο. Μετά την ανατροπή του Χόσνι Μουμπάρακ εντείνεται η πολιτική αντίδραση προς την πώληση φυσικού αερίου στο Ισραήλ. Τους δε τελευταίους έξι μήνες υπήρξαν διακοπές στη διοχέτευση αερίου μέσω του αγωγού Ελ Αρίς–Ισραήλ λόγω πυκνών ανατινάξεων του αγωγού από ισλαμιστές. Αυτό αποτελεί ένα ηχηρό μήνυμα προς το Ισραήλ ότι πλέον η συνεργασία με την Αίγυπτο φθίνει και θα πρέπει να αναζητηθεί εναλλακτική λύση και η λύση είναι η επιτάχυνση της εκμετάλλευσης των πηγών του στη δική του Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη.

Αυτή η εξέλιξη αναγκάζει το Ισραήλ να περιχαρακώσει την ενεργειακή του ασφάλεια μέσω: πρώτον, τις ενίσχυσης της ναυτικής και αεροπορικής παρουσίας στο θαλάσσιο του χώρο προκειμένου να παράσχει ασφάλεια στις πηγές του και, δεύτερον, της δημιουργίας συνθηκών ασφαλείας προκειμένου να εξασφαλισθούν σταθερές ενεργειακές οδοί που θα εγγυούνται την απρόσκοπτη εμπορική εκμετάλλευση του φυσικού αερίου με την Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της δημιουργίας σχέσεως στρατηγικής συνεργασίας με τα μοναδικά κράτη που θεωρούνται αυτή τη στιγμή φιλικά και με τα οποία έχει σύγκλιση συμφερόντων, δηλαδή με την Κύπρο και την Ελλάδα.