Οι νέες δυνατότητες της Λατινικής Αμερικής

Le Monde Diplomatique

Του Maurice Lemoine
Αρχισυντάκτη «Le Monde Diplomatique»

«Δεν καταλαβαίνω! Αν ο 4ος αμερικανικός στόλος μπορεί να έρθει στη Λατινική Αμερική, γιατί να μην έρθει και ο ρωσικός;» (1) Την σκέψη αυτή δεν τη διατύπωσε ο πρόεδρος Ούγο Τσάβες, στη χώρα του οποίου πραγματοποιήθηκαν μέσα στο Νοέμβριο κοινά ναυτικά γυμνάσια Ρωσίας- Βενεζουέλας, αλλά ο ομόλογός του από το Εκουαδόρ, Ραφαέλ Κορέα. Στις 25 Απριλίου ανακοινώθηκε η ενεργοποίηση του 4ου αμερικανικού στόλου, εξοπλισμένου με τις μεικτές επιχειρησιακές μονάδες των Ειδικών Δυνάμεων SEAL (Sea, Air, Land/θαλάσσης, αέρος, ξηράς), ο οποίος θα κατευθύνει και θα συντονίζει τους πεζοναύτες Κεντρικής και Νότιας Αμερικής -στον αγώνα κατά της «διακίνησης των ναρκωτικών και της τρομοκρατίας»! Η είδηση δεν προκάλεσε τον παραμικρό ενθουσιασμό στο νότιο τμήμα της ηπείρου. Κάθε άλλο μάλιστα.

Την ίδια στιγμή, πάνω - κάτω, εκδηλώνει την αγανάκτησή του αυτός που προβάλλεται συχνά ως ο «αντι-Τσάβες», ο βραζιλιάνος πρόεδρος Λουίς Ινάσιο Λούλα Ντα Σίλβα: «Φτάνει πια το ρητό “η αγορά όλα τα μπορεί”. (...) Τελείωσε η εποχή όπου εμείς, οι αναπτυσσόμενες οικονομίες, εξαρτιόμασταν από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ). (...) Τελείωσε η εποχή όπου η Λατινική Αμερική δεν είχε δική της φωνή». (2)

Η σημασία της κίνησης 
Η κίνηση είναι κάτι παραπάνω από συμβολική: στις 11 Σεπτεμβρίου, ακριβώς τριανταπέντε χρόνια μετά την ανατροπή του χιλιανού σοσιαλιστή Σαλβαδόρ Αλιέντε, η Βολιβία και η Βενεζουέλα απέλασαν τους πρεσβευτές των ΗΠΑ, θεωρώντας ότι η Ουάσινγκτον συνωμοτεί κατά των κυβερνήσεών τους. Την επομένη, χωρίς ωστόσο να τύχει της ίδιας δημοσιότητας, ο πρόεδρος της Ονδούρας, Μανουέλ Σελάγια «ανέβαλε» την αποδοχή των διαπιστευτηρίων του νέου αμερικανού πρεσβευτή στην Τεγουσιγάλπα σε ένδειξη αλληλεγγύης απέναντι στη Βολιβία.

Η Κολομβία και το Σαλβαδόρ είναι οι μόνες χώρες που έχουν εκλέξει τα τελευταία χρόνια απροκάλυπτα φιλοαμερικανούς προέδρους. Ακόμα και ορισμένα κράτη της Κεντρικής Αμερικής -της κατά παράδοση «πίσω αυλής»- πραγματοποιούν το μεγάλο άλμα. Η Ονδούρα, αφού ζήτησε μάταια βοήθεια από την Ουάσινγκτον και την Παγκόσμια Τράπεζα, συμμετέχει πλέον στη Μπολιβαριανή Εναλλακτική για την Αμερική (ALBA), ένα «ριζοσπαστικό» γεωπολιτικό σχέδιο, το οποίο, υπό την προτροπή του Ούγο Τσάβες, είχε ήδη συμπεριλάβει τη Βολιβία, την Κούβα, τη Νικαράγουα και τη Βενεζουέλα. Η δε Κόστα Ρίκα έγινε το δέκατο ένατο μέλος της συμφωνίας Petrocaribe μέσω της οποίας το Καράκας πουλά πετρέλαιο σε τιμή κατώτερη από εκείνη της αγοράς.

Όταν η Βενεζουέλα αγοράζει καταδιωκτικά Sukhoi και όπλα Καλάσνικοφ από τη Ρωσία ή υποδέχεται στο έδαφός της δυο στρατιωτικά βομβαρδιστικά TU-160 προερχόμενα από τη Μόσχα, δεν το κάνει για να επιτεθεί στη Φλόριντα, αλλά για να προσδώσει δυναμική στη «νέα παγκόσμια γεωπολιτική». Η Βραζιλία, αν και με λιγότερο θεαματικό τρόπο, κάνει το ίδιο όταν ανακοινώνει ότι θα κατασκευάσει τέσσερα συμβατικά υποβρύχια, ένα πυρηνοκίνητο υποβρύχιο και στρατιωτικά ελικόπτερα με τη βοήθεια της γαλλικής τεχνογνωσίας. Η Μπραζίλια οριοθετεί το δικό της πεδίο δράσης απέναντι στην Ουάσινγκτον.

Κοινό μέτωπο
Ανάπτυξη των σχέσεων Νότου-Νότου για τη Βραζιλία. Σύναψη δεσμών με την Κίνα, το Ιράν και τη Ρωσία για τη Βενεζουέλα και τη Βολιβία (3) -με τη ρωσική εταιρία φυσικού αερίου Gazprom να πραγματοποιεί δυναμική εμφάνιση στις δυο τελευταίες. Πολλαπλασιασμός των διμερών σχέσεων με την Αργεντινή, τη Βραζιλία, τη Βολιβία, την Κούβα, τη Νικαράγουα, τη Βενεζουέλα, την Παραγουάη και το Εκουαδόρ -όπου στις 28 περασμένου Σεπτεμβρίου, το νέο σύνταγμα που έχει ως στόχο να κλείσει την παρένθεση του νεοφιλελευθερισμού, εγκρίθηκε σε δημοψήφισμα με μεγάλη πλειοψηφία.

Ανάμεσα στις χώρες της Λατινικής Αμερικής εξακολουθούν να υφίστανται διαφορές, ενδεχομένως και διενέξεις. Ωστόσο, την κρίσιμη στιγμή, συντάσσονται πλέον σε κοινό μέτωπο. Απόδειξη αποτέλεσε η απόπειρα αποσταθεροποίησης που εξαπέλυσαν οι κυβερνήτες των λεγομένων «αυτονομιστικών» περιφερειών τον περασμένο Σεπτέμβριο κατά του Έβο Μοράλες στη Βολιβία. Με αυτή την αφορμή έγινε η απέλαση του αμερικανού πρεσβευτή Φίλιπ Γκόλντμπεργκ, ο οποίος είχε βρεθεί στη Βοσνία από το 1994 ως το 1996 και στο Κόσοβο μεταξύ 2004 και 2006 και θεωρείται ειδικός στα «αποσχιστικά κινήματα». Η Βενεζουέλα, ακολουθούμενη από τη Βραζιλία, γνωρίζοντας ότι η «μάχη της Βολιβίας» θα είναι καθοριστικής σημασίας για το μέλλον της λατινοαμερικάνικης αριστεράς, αλλά και για τη δική της εθνική κυριαρχία, συγκάλεσε στο Σαντιάγο της Χιλής τη διάσκεψη της Ένωσης Κρατών Νοτίου Αμερικής (Unasur), ενός οργανισμού που ως τότε είχε μάλλον συμβολικό παρά ουσιαστικό χαρακτήρα.. Απουσία των ΗΠΑ, οι χώρες της περιοχής εξέφρασαν την αμέριστη υποστήριξή τους προς τον Μοράλες και κατέστησαν σαφές ότι δεν πρόκειται να δεχτούν καμία «παραβίαση της συνταγματικής νομιμότητας» στη γειτονική χώρα.

Νοτιοαμερικανικό Συμβούλιο
Σήμερα γίνεται λόγος για τη δημιουργία ενός Νοτιοαμερικανικού Συμβουλίου για αμυντικά ζητήματα το οποίο θα προλαμβάνει και θα επιλύει τις συγκρούσεις. Την ιδέα , την οποία είχε ρίξει πρώτος στο τραπέζι το 2003 ο Τσάβες, την επανέλαβε ο Λούλα Ντα Σίλβα, προσκρούει ωστόσο στην αντίσταση της Κολομβίας.

Το μεγαλεπήβολο σχέδιο των ΗΠΑ, η δημιουργία μιας Αμερικανικής Ζώνης Ελεύθερων Ανταλλαγών (ZLEA/ALCA στα ισπανικά) δεν μπόρεσε να επιβληθεί. Η Νότια Αμερική επωφελήθηκε από την εξαιρετική άνοδο στις τιμές των πρώτων υλών της στις ανερχόμενες αγορές όπως εκείνες της Ινδίας και της Κίνας. Όμως, με τους δυσοίωνους ανέμους να φυσούν από τη Γουόλ Στριτ, τα δεδομένα αλλάζουν. «Ενώ στην αρχή ελπίζαμε ότι η Λατινική Αμερική θα μπορούσε να παραμείνει εκτός της κρίσης, κάποια πολύ ισχυρά σημάδια προαναγγέλλουν με βεβαιότητα επερχόμενους κλυδωνισμούς. Μπορούμε να αναμένουμε όχι μόνο παρατεταμένη επιδείνωση του εξωτερικού εμπορίου, αλλά κι ένα ιδιαίτερα βίαιο χρηματοπιστωτικό σοκ και μάλιστα πολύ σύντομα. Όσο διεθνοποιείται το τραπεζικό σύστημα και το χρηματιστήριο των αξιών, τόσο πιο ευάλωτο θα γίνεται». (4) Πράγματι, χώρες όπως το Μεξικό, η Χιλή, η Βραζιλία και το Περού υφίστανται ήδη τις συνέπειες.

Το 2006, ο πρόεδρος της Βενεζουέλας είχε προτείνει τη δημιουργία μιας «εναλλακτικής» Τράπεζας του Νότου που σκοπός της θα είναι η χρήση των διαθέσιμων αποθεμάτων στην περιοχή ώστε να τερματιστεί η εξάρτηση από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), η χρηματοδότηση της ανάπτυξης των χωρών- μελών και η μείωση του κοινωνικού αποκλεισμού. Η Βραζιλία και η Αργεντινή, οι οποίες προσέβλεπαν σε μια περιφερειακή ολοκλήρωση που να ευνοεί την οικονομική τους κυριαρχία στην περιοχή, το καθυστερούσαν. Απέναντι όμως στην απειλή από το Βορρά, όταν ο βραζιλιάνος πρόεδρος ξανασυναντήθηκε στο Μανάους (Βραζιλία) την 1η Οκτωβρίου με τους Τσάβες, Κορέα και Μοράλες, ένωσε τελικά τις δυνάμεις του με τους «ριζοσπάστες» και αποδέχθηκε τη δημιουργία του νέου οργανισμού.


Υποσημειώσεις

1) «El Nuevo Herald», Μαϊάμι, 16 Οκτωβρίου 2008.
2) «El Pais», Μαδρίτη, 14 Οκτωβρίου 2008.
3) Ο πρόεδρος Κορέα θα πραγματοποιήσει επίσημη επίσκεψη στην Τεχεράνη από τις 20 ως τις 22 Νοεμβρίου.
4) Διεθνής διάσκεψη με θέμα «Η απάντηση του Νότου στη διεθνή οικονομική κρίση», τελική διακήρυξη, Καράκας, 11 Οκτωβρίου 2008.