How We Decide

Jonah Lehrer
How We Decide
Houghton Mifflin Co. 2009

Του Steven Johnson
The New York Times Book Review

Οι πιο μεγάλες ιστορίες συνήθως αφορούν αποφάσεις: από τη στιγμιαία απόφαση του πιλότου Σαλλενμπέργκερ να προβεί σε προσγείωση του αεροπλάνου στον ποταμό Χάντσον έως και την απόφαση των γονιών σας να παντρευτούν. Υπάρχει κάτι πολύ ανθρώπινο στην απόφαση επιλογής. Ενώ άλλα ζώα έχουν ορμές, συναισθήματα και ικανότητες επίλυσης προβλημάτων, κανένα δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την ικανότητα μας να επεξεργαστούμε συνειδητά μια σειρά επιλογών και αναλογιζόμενοι πιθανά αποτελέσματα, να φτάσουμε σε μια απόφαση. 

Το νέο, συναρπαστικό αυτό βιβλίο του Λέρερ, «How We Decide», τοποθετεί τις ικανότητες μας για λήψη αποφάσεων στο μικροσκόπιο εξηγώντας μας όχι μόνο πώς είναι να αποφασίζουμε αλλά πως μπορούμε να αποφασίζουμε καλύτερα. Μας εισαγάγει στη θεματική του θέτοντας ότι «κάποτε χρειάζεται να χρησιμοποιήσουμε την λογική μας για να μετρήσουμε τα υπέρ και τα κατά κάποιας περίπτωσης και να υπολογίσουμε πιθανά αποτελέσματα. Κάποτε πρέπει να ακούμε τα συναισθήματα μας».
 
Κύριο χαρακτηριστικό του έργου του είναι ότι σε αντίθεση με κοινωνιολογικές και ψυχολογικές προσεγγίσεις που μελετούν την ανθρώπινη συμπεριφορά δηλαδή «εκ των έξω», ο Λέρερ στο βιβλίο του συγκεντρώνεται στις διεργασίες του εγκεφάλου. Μαθαίνουμε για τις λειτουργίες διαφόρων τμημάτων του εγκέφαλου καθώς επίσης γινόμαστε μάρτυρες πειραμάτων που περιλαμβάνουν εικόνες παρμένες από σαρωτές fMRI που δείχνουν τον εγκέφαλο στο μέσο διαδικασίας λήψης αποφάσεων.

Εν μέρει η χρήση, από τον Λέρερ, του νευροφυσικού-νευρολογικού λόγου είναι ευανάγνωστη και αυτό λόγω της εισαγωγής στους διαφόρους (δυσνόητους) όρους του μέσω ανέκδοτων παραδειγμάτων: από την απίστευτη εκείνη πάσα του Τομ Μπρέιντι στο Σούπερ-Μπόουλ του 2002 έως και την παρολίγον νίκη του Μοριακού Φυσικού από το Στάνφορντ στο Παγκόσμιο Πρωτάθλημα Πόκερ.

Ευτυχώς όμως ο Λέρερ μας προσφέρει αρκετά παραπάνω από ανέκδοτα και απαντήσεις σε ερωτήσεις του τύπου «Ποιος νευρώνας είναι υπεύθυνος για...;». Για παράδειγμα, είναι πολύ διαφωτιστικός όσον αφορά την «αρνητική προκατάληψη» και την «αποφυγή απώλειας»: τάση του εγκεφάλου να εστιάζει περισσότερο επί κακών νέων παρά επί καλών. Για παράδειγμα αυτό εξηγεί πως μέσα στα πλαίσια μιας σχέσης γάμου χρειάζονται περίπου πέντε καλά σχόλια για να ξεπεραστεί ένα κακό. 

Για τον επικείμενο όμως αναγνώστη, τα πιο ενδιαφέροντα μέρη του «How We Decide» περιλαμβάνουν περισσότερο κοινωνικοπολιτικά ζητήματα παρά προσωπικά. Ένα θέμα στο οποίο ο συγγραφέας επιστρέφει συχνά είναι πως τα εγγενή παράσιτα μέσα στο εργαλείο αποφάσεων μας οδήγησαν στην κρίση του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Μπορεί να χαρακτηριζόμαστε από την «αποφυγή απώλειας» αλλά μόνο για λίγο: μια μακρά λίστα πειραμάτων έδειξαν πως στην περίπτωση μιας απώλειας που θα συμβεί στο εγγύς μέλλον είναι διαφορετικό τμήμα του εγκεφάλου που επεξεργάζεται την απόφαση παρά όταν η απώλεια μπορεί να πραγματοποιηθεί στο μέλλον. Οπότε πολλές από τις χρηματιστικές συνωμοσίες που μας οδήγησαν σε λάθος δρόμους τα τελευταία χρόνια «βασίζονται» σε τέτοιες ακριβώς «δυσλειτουργίες» του εγκεφάλου μας. «Όταν αγοράσεις κάτι με μετρητά, η αγορά περιλαμβάνει μια πραγματική απώλεια-το πορτοφόλι γίνεται ελαφρύτερο. Η πιστωτική κάρτα κάνει την όλη πράξη αόριστη».
Εν κατακλείδι, παρά το ότι ο Λέρερ δεν αφιερώνει αρκετές λέξεις για να μας διαφωτίσει επί των ούτω καλούμενων «συναισθηματικών» αποφάσεων, εντούτοις μας δίνει κάποιες γνώσεις επί των τάσεων (δυσ)λειτουργίας του εγκεφάλου, ούτως ώστε να καταστήσει τις επερχόμενες ρυθμιστικές αναδιατάξεις της παγκόσμιας οικονομίας και τους συναφείς περιορισμούς ευκατανόητους.