Τι «παίζει» με τον Ερντογάν;

Ή αλλιώς «Το Μέλλον της Τουρκίας».

Σχετικά με την «έκρηξη» του Ερντογάν στο Νταβός, καλά θα είναι να παραθέσουμε μερικά στοιχεία προσπαθώντας να αναλύσουμε το περιστατικό αλλά και να βγάλουμε κάποια χρήσιμα συμπεράσματα. 
Η Τουρκία αποτελεί στενό σύμμαχο του Ισραήλ και ως εκ τούτου η πρόσφατη εισβολή του στη Γάζα έβαλε την Τουρκία σε δύσκολη θέση. Ο Ερντογάν έπρεπε απ τη μια να δείξει την αντίθεσή του στις πολιτικές των Ισραηλινών με ακροατήριο τους ισλαμιστές της χώρας του ενώ από την άλλη δεν έπρεπε να ανησυχήσει τους στρατοκράτες της Τουρκίας που φοβούνται ρήξη στις σχέσεις με το Ισραήλ. Το αποτέλεσμα ήταν (μελετημένα ή μη) να φανεί η αντίθεση προς την επιθετικότητα του Ισραήλ χωρίς όμως να διακινδυνεύονται οι μεταξύ τους σχέσεις.

Αναλύοντας τα παραπάνω πρέπει να κάνουμε μια αναδρομή στην πολυπλοκότητα της θέσης του Τούρκου Πρωθυπουργού. Από την διάλυση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και μέχρι σήμερα ο στρατός της Τουρκίας καλείται να παίξει το ρόλο του θεματοφύλακα της κληρονομιάς του (κοσμικού) Κεμάλ Ατατούρκ. Ο λαός όμως διχάζεται μεταξύ αυτής της κληρονομιάς και των Ισλαμικών παραδόσεων τις οποίες προσπάθησε να ξεριζώσει ο Κεμάλ.

Ο Ερντογάν είναι μετριοπαθής Ισλαμιστής. Σαν τέτοιος, καθίσταται ύποπτος στα μάτια των στρατηγών και υπάρχουν σαφή όρια ισλαμικής πολιτικής τα οποία και δεν μπορεί να ξεπεράσει. Από γεωπολιτικής άποψης η Τουρκία είναι σε πολύ ευαίσθητη θέση. Βρίσκεται στη μέση μιας ευρύτερης περιοχής γεμάτης από αναφλέξεις και ο ρόλος της είναι να δέχεται αλλά και να ασκεί πιέσεις από και προς όλες τις περιβάλλουσες περιοχές.

Οι επιλογές της Τουρκίας όσον αφορά το στρατηγικό της και όχι μόνο μέλλον είναι δυο:Ο «κοσμικός απομονωτισμός» και ο «Ισλαμικός διεθνισμός».
Προκειμένου να πετύχει το πρώτο από τα δυο, η Τουρκία παρέδωσε εαυτήν στην αγκαλιά της Αμερικής από την εποχή ακόμη του ψυχρού πολέμου. Ήταν η εποχή που η ΕΣΣΔ στην προσπάθεια της να υπονομεύσει τα στρατηγικά συμφέροντα των ΗΠΑ στην περιοχή, είχε δημιουργήσει συμμαχίες με την Συρία, το Ιράκ και σε ένα βαθμό και με την Αίγυπτο. Οι πιέσεις αυτές έθιγαν πρωτίστως την Τουρκία η οποία στην προσπάθεια της να εξουδετερώσει τις όποιες απειλές συμμάχησε τόσο με το Ισραήλ όσο και με το προ Σάχη Ιράν. Παράλληλα προχώρησε στην ισχυροποίηση των ενόπλων της δυνάμεων σε μεγάλο βαθμό με την στήριξη των ΗΠΑ. Έτσι ξεκίνησε και η συμμαχία Τουρκίας – Ισραήλ. Τα δυο αυτά κράτη αποτελούσαν βασικό πυλώνα της αντισοβιετικής Αμερικανικής πολιτικής στην περιοχή και αμφότερα ήθελαν τον περιορισμό των ισλαμιστών (πρωτίστως της Συρίας.) 
Υπάρχει όμως και μια δεύτερη επιλογή για την Τουρκία. Ο «Ισλαμικός διεθνισμός.» Αυτός που θέλει την Τουρκία να παίζει τον ρόλο της κεντρικής Μουσουλμανικής δύναμης η οποία θα συσπειρώνει και θα προστατεύει τα ισλαμικά συμφέροντα στην ευρύτερη περιοχή. Αυτό θα σήμαινε όμως ρήξη τόσο με την Αμερική όσο και με το Ισραήλ. Αυτός ο ρόλος που πολλοί θέλουν την Τουρκία να παίξει, αφορά παρεμβάσεις στα Βαλκάνια (Βοσνία, Αλβανία) αλλά και στα Αραβικά κράτη με σκοπό την υποστήριξη των μουσουλμανικών καθεστώτων και θέσεων. Αφορά στην επέκταση της Τουρκικής δύναμης (μέσω κυρίως του ναυτικού της ) σε περιοχές από τις οποίες απέχει συνειδητά εδώ και δεκαετίες.

Μαζί με την Ινδονησία, το Πακιστάν, το Ιράν και την Αίγυπτο, η Τουρκία αποτελεί μια από τις 5 συνολικά Ισλαμικές χώρες που έχουν τις οικονομικές και στρατιωτικές δυνατότητες να επηρεάσουν και πέρα από τα σύνορά τους. Η Τουρκία είναι η 17η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη σε παγκόσμιο επίπεδο. Σε επίπεδα αραβικών χωρών το ΑΕΠ της φτάνει και αυτό ακόμη της Σ. Αραβίας. Από τα κράτη μέλη της ΕΕ, μόνο η Γερμανία, το Ην. Βασίλειο, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ολλανδία το ξεπερνούν. Είναι δε πέντε φορές μεγαλύτερο από αυτό του Ισραήλ. Σε κατά κεφαλήν εισόδημα η Τουρκία βρίσκεται χαμηλά. Αλλά η δύναμή και η επιρροή που μπορεί να ασκήσει ένα κράτος εξαρτάται κυρίως από τους γενικότερους δείκτες της οικονομίας του παρά από το κατά κεφαλή εισόδημα (τρανό παράδειγμα η Κίνα)
Η Τουρκία και το Ισραήλ έχουν τις ισχυρότερες στρατιωτικές δυνάμεις στην περιοχή. Οι ισλαμιστές της χώρας θέλουν να δουν αυτή τη στρατιωτική δύναμη να επεκτείνεται και να παίζει καθοριστικό ρόλο στο σύνολο του Αραβικού κόσμου. Αυτό βέβαια δεν το θέλουν οι Κεμαλικοί οι οποίοι ακόμη θυμούνται τις επεκτατικές διαθέσεις των Οθωμανών και την άδοξη κατάληξή τους.

Προς το παρόν, ο Ερντογάν βαδίζει σε τεντωμένο σχοινί εκπροσωπώντας το όποιο κέντρο της Τουρκικής πολιτικής σκηνής. Ισορροπεί μεταξύ τριών δυνάμεων που τραβολογούν τη χώρα του. Αυτές είναι:
1-Η ισχυρή οικονομία που υπόσχεται περαιτέρω ανάπτυξη.
2-Ο στρατός ο οποίος δεν θέλει μακρινές εμπλοκές και μάλιστα για θρησκευτικούς λόγους.
3-Το ισλαμικό κίνημα το οποίο έχει ως όραμα του: να δει την Τουρκία επίκεντρο του ισλαμικού κόσμου.

Ο Ερντογάν δεν θέλει να αποδυναμώσει την τουρκική οικονομία και παράλληλα δεν θέλει τις ισλαμικές ριζοσπαστικές ιδέες να αποσυνθέσουν την Τουρκική μεσαία τάξη. Ο ρόλος λοιπόν που καλείται να παίξει είναι αυτός του να διατηρήσει ικανοποιημένους τους επιχειρηματίες, το στρατό αλλά και τους ισλαμιστές ταυτόχρονα. Αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο.
Κάτω από αυτό το πρίσμα, η επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα υπονόμευσε τις προσπάθειές του. (Αρκεί να θυμηθούμε τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε στην πρόσφατη προσέγγιση Συρίας- Ισραήλ) Η Ισραηλινή πολιτική βίας απείλησε την ισορροπία μεταξύ στρατού και ισλαμιστών στη χώρα του.
Το μεγάλο ερώτημα είναι το κατά πόσο θα μπορέσει να συνεχίσει ο Ερντογάν να παίζει αυτόν τον απαιτητικό ρόλο. Όσο πιο χαώδης καθίσταται η γύρω περιοχή τόσο μεγαλύτερες οι πιέσεις για την Τουρκία να καλύψει το κενό που δημιουργείται. Αν προσθέσουμε στην εξίσωση και τον ισλαμικό επεκτατισμό μέσα στην ίδια την Τουρκία; Η μόνη εξωγενής δύναμη που μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις είναι η Ρωσία. Αν αυτή καθηλώσει τη Γεωργία οριστικά και επαναφέρει τις στρατιωτικές της μονάδες στα σύνορα Τουρκίας Αρμενίας, τότε οι Τούρκοι θα αναγκαστούν να αναθεωρήσουν την πολιτική τους και να επανέλθουν στην εποχή όπου κύριο μέλημα τους ήταν η αποτροπή τυχόν Ρωσικής εισβολής. Πάντως το μέλλον, όποιο και να` ναι, προβλέπει την περαιτέρω ισχυροποίηση της Τουρκίας προκειμένου να ισοσταθμίσουν οι αλληλοσυγκρουόμενες εσωτερικές δυνάμεις που την σπαράζουν.
Η Ελλάδα θα πρέπει να παρακολουθεί με πλήρη εγρήγορση.

Strange Attractor

ΥΓ- Ένας αστάθμητος παράγοντας είναι και οι εθνικές και θρησκευτικές μειονότητες εντός της Τουρκίας (Κούρδοι κ.ά.) αλλά αυτό δεν είναι θέμα της παρούσης ανάλυσης.