Ρωσία Οι τελευταίες μέρες της Ολιγαρχίας;

Του Andrew E. Kramer
New York Times 

Είναι επώνυμες προσωπικότητες στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, άνδρες οι οποίοι θεώρησαν εαυτούς ως τους Κάρνεγκι ή τους Ροκφέλερ της Ρωσίας. Είναι γνωστοί ως «ολιγάρχες» και μπορεί σύντομα να καταλήξουν στο σκουπιδοτενεκέ της ιστορίας εξ αιτίας της οικονομικής κρίσης.

Θρασείς, νέοι και πλούσιοι, αυτοί οι βαρώνοι των μετασοβιετικών επιχειρήσεων που γλίτωσαν από την εθνικοποίηση –για να μην πούμε την εξορία ή τη φυλακή– επί Βλαντιμίρ Πούτιν έμελλε να κάνουν ακόμη μεγαλύτερες περιουσίες με σύμμαχο την οικονομική ευημερία των τελευταίων ετών. Πουθενά αλλού στον κόσμο, όμως, δεν επλήγησαν τόσοι επιχειρηματίες τόσο άσχημα και τόσο γρήγορα όσο στη Ρωσία τους τελευταίους μήνες.

Πολλοί από τους πιο πλούσιους ανθρώπους της Ρωσίας υπέστησαν τέτοια ζημιά λόγω της οικονομικής κρίσης, που σήμερα αδυνατούν να εξοφλήσουν δάνεια δυτικών τραπεζών. Το Κρεμλίνο παρενέβη με βραχυπρόθεσμες πιστώσεις πέρυσι, καθώς δεν ήθελε οι περιουσίες να πέσουν σε ξένα χέρια. Αυτά τα δάνεια θα πρέπει τώρα να εξοφληθούν έως τέλος του χρόνου, μαζί με τα πρόσθετα ξένα δάνεια. Ο όγκος του χρέους είναι τόσο μεγάλος –η κεντρική τράπεζα υπολογίζει ότι εταιρείες και τράπεζες της Ρωσίας θα πρέπει να εξοφλήσουν έως το τέλος του έτους 128 δισεκατομμύρια δολάρια– που πολλά μέλη της ολιγαρχίας θα είναι αδύνατον να αντεπεξέλθουν. Μόνο ένα μέρος αυτού του χρέους, περίπου 7 δισ. δολάρια, είναι εταιρικά ομόλογα. Τα υπόλοιπα είναι τραπεζικά δάνεια σε εταιρείες που ανήκουν κυρίως στην ολιγαρχία ή στο κράτος.

«Η κρίση θα σαρώσει όσους εγκαταλείφθηκαν», δήλωσε η κοινωνιολόγος Όλγα Κριστανόφσκαγια. «Το Κρεμλίνο έχει όλους τους μοχλούς. Εάν θέλουν να βοηθήσει θα βοηθήσει. Εάν δεν θέλει, θα πει φιλελευθερισμός τώρα, οι σχέσεις της αγοράς θα καθορίσουν ποιοι από σας θα επιβιώσουν», τόνισε.

Η απόγνωση της ρωσικής ολιγαρχίας είναι τέτοια, που μια ομάδα μεγάλων ονομάτων της βιομηχανίας έφθασε στο σημείο να κάνει προσκύνημα στο Κρεμλίνο τον περασμένο Ιανουάριο για να καταθέσει μια αδιανόητη έως τότε πρόταση. Κατά τη συνάντησή τους με τον πρόεδρο Μεντβέντεφ, οι πέντε «ολιγάρχες» πρότειναν τη συγχώνευση των περιουσιακών τους στοιχείων –στα οποία περιλαμβάνονται μερικά από τα μεγαλύτερα ορυχεία της Ρωσίας και εργοστάσια– σ’ έναν κρατικά ελεγχόμενο βιομηχανικό όμιλο. Σε αντάλλαγμα, η κυβέρνηση θα πρέπει να καλύψει το χρέος στις δυτικές τράπεζες, που ανέρχεται σε δισεκατομμύρια δολάρια. Με άλλα λόγια, προσέφεραν εθελοντικώς την ανατροπή των επίμαχων ιδιωτικοποιήσεων, εκείνων ακριβώς που δημιούργησαν την ολιγαρχία στα μέσα της δεκαετίας του ’90.
Η κυβέρνηση δεν βιάζεται
«Έτρεχαν όλοι σαν τρελοί για να προφτάσουν να κάνουν πρώτοι μια συμφωνία με την κυβέρνηση», δήλωσε ο Ρομπ Έντουαρντς, αναλυτής ειδικός σε θέματα μεταλλουργίας. Η πρόσβαση στα αποθέματα σκληρού νομίσματος της Ρωσίας, είπε ο ίδιος, είναι για την ολιγαρχία κάτι σαν την κάρτα «βγες από τη φυλακή, είσαι ελεύθερος» …
Δυστυχώς για πολλούς «ολιγάρχες», δυστυχώς και για τις δυτικές τράπεζες που τους δάνεισαν τα χρήματα, αυτή η κάρτα μπορεί να έχει χάσει την ισχύ της. Είναι παράδοξο το ότι η ίδια η κυβέρνηση, η οποία είχε υποστηρίξει την εθνικοποίηση στο πετρέλαιο και άλλους τομείς, αναζητεί τώρα κεφάλαια για να υποστηρίξει το ρούβλι και τον προϋπολογισμό και δεν δείχνει πρόθυμη να επενδύσει σε προβληματικές βιομηχανίες. Με ή χωρίς την κρατική βοήθεια, η κυβέρνηση θα πάρει πιθανότατα τον έλεγχο των επιχειρήσεών της.  

«Η σημερινή κρίση είναι ανελέητη για τη μεταλλουργία», δήλωσε σε συνέντευξή του ο Άλισερ Ουσμάνοφ, ένας από τους βαρώνους που συμμετείχαν σ’ εκείνη τη συνάντηση στο Κρεμλίνο. «Θα μας πάρει όλα όσα συγκεντρώσαμε χθες». Εκτός από τον κ. Ουσμάνοφ, στη συνάντηση μετείχαν ο άλλοτε πυρηνικός φυσικός και νυμφευμένος με τη θετή εγγονή του Μπόρις Γέλτσιν, Όλεγκ Ντεριπάσκα, ο Μιχαήλ Προκόροφ, γνωστός ως ο εργένης πολυεκατομμυριούχος, ο βιομήχανος Βλαντιμίρ Ποτάνιν και ο βαρώνος του πετρελαίου Βίκτωρ Φέκσελμπεργκ. Μαζί κατέχουν τη μεγαλύτερη βιομηχανία αλουμινίου και νικελίου στον κόσμο.

Με την πρώτη ματιά, η πρόταση της ολιγαρχίας φάνηκε να αντανακλά όσα σκέφτονταν οι κυβερνήσεις όλου του κόσμου: να πάρουμε μετοχές στις εταιρείες που καταρρέουν. Αλλά στη Ρωσία είναι διαφορετικά. Aκόμη και πριν από την κρίση, η κυβέρνηση στήριζε τη βιομηχανία σε κρατικά χέρια, η συμβολή της εν μέσω της οικονομικής κρίσης δεν θα έμοιαζε τόσο με μετρημένη πολιτική αντίδραση σ’ ένα πρόβλημα όσο με πρόσχημα για τη επέκταση του κυβερνητικού ρόλου στις επιχειρήσεις.