The Science of Liberty

Timothy Ferris
The Science of Liberty
Harper/HarperCollins, 2010

Του Gary Rosen
The New York Times Book Review

Δεν σηκώνει πλέον αμφισβήτηση πως η επιστημονική σκέψη ήταν κεντρική στην άνοδο της Δύσης. Στο βιβλίο «The Science of Liberty», όμως, ο βετεράνος συγγραφέας σε θέματα επιστήμης, Τίμοθυ Φέρις, υποστηρίζει κάτι κάπως πιο ακραίο βάζοντας τους μεγάλους πειραματιστές και εφευρέτες των τελευταίων αιώνων στην πρώτη θέση των επιρροών του Δυτικού πολιτισμού. Όπως γράφει, η δημοκρατική διακυβέρνηση και τα ατομικά δικαιώματα δεν βγήκαν έτσι γενικά από την ουμανιστική και επιστημονική σκέψη αλλά η επιστήμη είναι αυτή που προκάλεσε τη γένεση τους.

Ο συγγραφέας μας υπενθυμίζει πως η επιστήμη ήταν πάντα στις ζωές και στη δουλειά των πρωτοπόρων σε θέματα πολιτικών ελευθεριών. Ο Τζον Λοκ για παράδειγμα, ο πλέον γνωστός υποστηρικτής των «φυσικών» δικαιωμάτων του ατόμου, ήταν επίσης και ενεργό μέλος της επιστημονικής κοινότητας της Οξφόρδης του 17ου αιώνα, μαζί με τον Ισαάκ Νεύτωνα, ο οποίος ήταν επίσης πολιτικά προοδευτικός.



Τα πιο ενδιαφέροντα κεφάλαια του βιβλίου αφορούν την αλληλεπίδραση μεταξύ τεχνολογίας και εμπορίου. Όπως αναγνωρίζει ο Φέρις, η θεωρητικά ασταμάτητη εξάπλωση των ιδεών περί ελευθερίας βγαίνουν σε μεγάλο βαθμό μέσα από τη δυνατότητα των δημοκρατιών της βιομηχανικής εποχής να παρέχουν ευμάρεια, υγεία και, φυσικά, άρτο και θεάματα. Οι πρακτικές επιπτώσεις των νέων εφευρέσεων που εξοικονόμησαν χρόνο και εργασία πολλαπλασιάστηκαν, ακόμα και μετά εμποδίων, από την ελεύθερη αγορά.

Όμως ο Φέρις δεν κάνει προσπάθεια να επιχειρηματολογήσει για την ουσιαστική επιρροή της ίδιας της επιστήμης, προτιμώντας να μιλά για αυτή θεωρητικά, βρίσκοντας αναφορές σε αυτήν ακόμα και στο Σύνταγμα, όπου οι πολίτες αφήνονται «ελεύθεροι να πειραματιστούν, να αξιολογήσουν τα αποτελέσματα και να πειραματιστούν ξανά».

Ο πειραματισμός στον οποίο εμμένει ο Φέρις είναι γνωστό μοτίβο και μια από τις λίγες λέξεις που έχουν τόσο μεγάλο κύρος στην πρόοδο της Δύσης. Όταν πειραματίζεσαι τότε αμφισβητείς την εξουσία, αναπτύσσεις αυτογνωσία και ψάχνεις την πραγματικότητα πίσω από το ορατό και την κοινή λογική. Η λέξη «πειραματισμός» εκφράζει τον επιστήμονα, τον εφευρέτη, ακόμα και τον μποέμ λογοτέχνη, τον επιχειρηματία και έναν έξυπνο δημοκρατικό πολιτικό. Ισχύουν όμως βάσει πειραματισμού τα «φυσικά» δικαιώματα για τα οποία μιλάει ο Λοκ και ο Τζέφερσον; Ο Τζέρεμι Μπένταμ είχε απορρίψει την έννοια των βασικών δικαιωμάτων, θεωρώντας πως θα εμπόδιζαν την σωστή αξιοποίηση των δυνατοτήτων στην υπηρεσία της ευημερίας μια κοινωνίας. Θα μπορούσε να πει κανείς πως αυτός ο τρόπος σκέψης υπάρχει ακόμα, με τους Κινέζους τεχνοκράτες και τα δικά τους πειράματα και την χρήση τους της τεχνολογίας για την επίτευξη μιας «αρμονικής κοινωνίας». Ο εμπειρισμός λοιπόν δεν αρκεί για την πολιτική ελευθερία.

Ο συγγραφέας όμως έχει δίκαιο όταν λέει πως η πολιτική επιρροή της επιστήμης υπήρξε γενικά προοδευτική. Αλλά αν και θεωρητικά η επιστημονική κοινότητα είναι ανοικτή σε όλους ως θέμα αρχής, είναι δύσκολο για το μέσο άτομο να διαβάσει ένα επιστημονικό σύγγραμμα. Η επιστήμη είναι μια αριστοκρατία, με την καλή έννοια, μια επιλογή των καλύτερων μυαλών τα οποία δουλεύουν για εξεζητημένους σκοπούς. Ο πειραματισμός, η ισότητα και η ελευθερία είναι απαραίτητες, αλλά μέσα στα πλαίσια μιας ελίτ κοινότητας στην οποία ο περισσότερος κόσμος δεν έχει πρόσβαση.

Οι επιστήμονες σήμερα είναι πρόθυμοι να συνεισφέρουν στον δημόσιο διάλογο, όμως θα πρέπει να καταλάβουν πως ο τρόπος με τον οποίο εργάζεται η επιστήμη δεν συνάδει με τη δημοκρατία. Τότε μόνο θα καταφέρουν πιο εύκολα να μας μιλήσουν αλλά και να μας πείσουν.