Η τελευταία πράξη του Ανατολικού Ζητήματος

Κουρδικό

Η τελευταία πράξη του Ανατολικού Ζητήματος

Χρήστος Ιακώβου

Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)

Το Ανατολικό Ζήτημα αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα σε ένταση και χρονική διάρκεια

γεωπολιτικά προβλήματα της παγκόσμιας ιστορίας. Προέκυψε από τον 18^ο αιώνα, όταν

οι μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, εκμεταλλευόμενες τους ταχυτάτους ρυθμούς

αποσύνθεσης και εδαφικής συρρίκνωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας προέβαλλαν

αξιώσεις και επεχείρησαν πολυεπίπεδη διείσδυση στο εσωτερικό της παρακμάζουσας

αυτοκρατορίας. Η διαδικασία αυτή κορυφώθηκε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και

είχε ως ιστορική συνέπεια τη γεωγραφική συρρίκνωση και πολιτική διάλυση της

Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, στα ερείπια της οποίας ιδρύθηκε η σύγχρονη Τουρκία.

Συμβατικώς, το τέλος του Ανατολικού Ζητήματος θεωρείται η Συνθήκη της Λωζάνης

(1923).  Με τη Συνθήκη αυτή, έκλεισε οριστικά μία γκάμα θεμάτων, με επίκεντρο τον

καθορισμό των συνόρων του νεοσύστατου τότε τουρκικού κράτους. Το μοναδικό θέμα

που έμεινε εκτός της Συνθήκης της Λωζάνης και συνεπώς εξολοκλήρου άλυτο ήταν το

Κουρδικό.

Στην ουσία, οι τότε μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, προσπαθώντας να εδραιώσουν τα

γεωστρατηγικά τους συμφέροντα, επέβαλαν αποικιακές λύσεις στην Μέση Ανατολή,

όπου το μεγαλύτερό της μέρος αποτελούσε μέχρι τότε τμήμα της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας. Το γεγονός αυτό ήλθε σε αντίθεση με τις προσδοκίες αρκετών λαών της

περιοχής που πίστευσαν ότι η διάλυση της Οθωμανικής  Αυτοκρατορίας θα οδηγούσε

στην ανεξαρτησία τους. Από αυτή την πραγματικότητα δεν εξαιρέθησαν και οι Κούρδοι,

όπου παρά τις βάσιμες ελπίδες που τους δημιούργησε η Συνθήκη των Σεβρών (1920), τα

βρετανικά συμφέροντα το απέτρεψαν και τους ανάγκασαν να ζήσουν ως μειονότητες

στην Τουρκία, το Ιράκ, το Ιράν και την Συρία.

«Δεν μπορούσαμε να δεχθούμε Διάσκεψη Ειρήνης, πριν κατακτήσουμε το Ιράκ και την Συρία» έγραψε ο Λόϋντ Τζωρτζ, τότε Βρετανός Πρωθυπουργός, στα «Πολεμικά Απομνημονεύματά» του. Ένα από τα στάδια κλειδιά αυτής της βρετανικής κατάκτησης υπήρξε η κατοχή του βιλαετίου της Μοσούλης (Ιρακινό Κουρδιστάν), τέσσερις ημέρες μετά την σύναψη της ανακωχής, παρά το γεγονός ότι, σύμφωνα με τους όρους της γαλλο-βρετανικής συμφωνίας Σαϊκς–Πικό, αυτό θάπρεπε να δοθεί στη Γαλλία. Οι Βρετανοί γνώριζαν ότι σ’ αυτή την Κουρδική περιοχή υπήρχαν πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου. Προβλέποντας τις δυσκολίες στις διαπραγματεύσεις, η Βρετανία επεδίωξε να εξασφαλίσει την υποστήριξη του ντόπιου πληθυσμού. Ήδη, από τις αρχές του 1918, οι Βρετανοί άρχισαν να δημιουργούν σχέσεις με Κούρδους ηγέτες. Στην αναζήτηση Κούρδων συνομιλητών, ο Σερ Πέρσυ Κοξ, κατόπιν Βρετανός ύπατος αρμοστής στο Ιράκ προώθησε με τον στρατηγό Σερίφ Πασά, μελλοντικό αρχηγό της Κουρδικής αντιπροσωπείας στην Διάσκεψη της Ειρήνης, την ιδέα ενός ανεξάρτητου Κουρδιστάν.

Στην τράπεζα των διαπραγματεύσεων, παρά τους αρχικούς της ενδοιασμούς η Γαλλία τελικώς ενέκρινε την δημιουργία ενός κουρδικού κράτους, εφόσον δεν θα περιλάμβανε τα κουρδικά εδάφη που βρίσκονταν στα σύνορα με, την τότε υπό Γαλλική κυριαρχία, Συρία. Το αποτέλεσμα ήταν, στην μακρά συνθήκη των Σεβρών να περιληφθούν τα άρθρα 62-64 που προέβλεπαν την δημιουργία ανεξαρτήτου Κουρδικού κράτους.

Η Συνθήκη, όμως, δεν εφαρμόστηκε ποτέ, διότι ο πόλεμος της ανεξαρτησίας που ακολούθησε με τον Κεμάλ Ατατούρκ, άλλαξε την κατάσταση δημιουργώντας νέα δεδομένα. Αυτό έδωσε τη δυνατότητα στους Τούρκους να επιβάλουν διαφορετικούς όρους, με την Συνθήκη της Λωζάνης το 1923. Ταυτόχρονα, η Βρετανία είχε αποσπάσει από την Τουρκία το Βιλαέτιο της Μοσούλης, με πληθυσμό σε συντριπτική πλειοψηφία κουρδικό, και το παρεχώρησε στο Ιράκ, που τότε βρισκόταν υπό Βρετανική Εντολή. Έτσι, εξασφάλισε τον έλεγχο των πλούσιων πετρελαιοπηγών της Μοσούλης. Ο διαμελισμός των Κούρδων είχε ολοκληρωθεί.

Καθοριστικής σημασίας για τις σημερινές εξελίξεις στο Κουρδικό υπήρξε ο πόλεμος στο Ιράκ το 2003. Η Τουρκία, μη μπορώντας να συμβάλει στην αποτροπή της πολεμικής σύρραξης, προσπάθησε να δημιουργήσει συνθήκες παρατεταμένης διάρκειας του πολέμου για να καταστήσει την έκβαση του καθοριστική από την δική της παρέμβαση. Αυτό θα της επέτρεπε να διαπραγματευτεί από θέση ισχύος τους μεταπολεμικούς όρους ανοικοδόμησης του Ιράκ και ιδιαίτερα σε ότι αφορά το κουρδικό ζήτημα. Η εξέλιξη, όμως, του πολέμου έφερε την Τουρκία σε δυσμενή θέση διαπραγμάτευσης.

Στη συνέχεια, η Άγκυρα παρακολουθούσε τις εξελίξεις χωρίς να έχει την δυνατότητα αποτελεσματικής παρέμβασης σε αυτές, λόγω απόκλισης συμφερόντων σε σχέση με τις ΗΠΑ. Η Τουρκία ευελπιστούσε ότι οι αμερικανοί θα εμπόδιζαν τους Κούρδους του Βορείου Ιράκ να προχωρήσουν στη δημιουργία της δικής τους οντότητας. Ενόσω, όμως, το υπόλοιπο Ιράκ παραμένει ασταθές και το γειτονικό Ιράν ενδυναμώνεται γεωστρατηγικά είναι εξαιρετικά δύσκολο να ικανοποιηθούν οι τουρκικές απαιτήσεις.

Επιπλέον, οι εξελίξεις στη Συρία, δημιούργησαν συνθήκες ανάδυσης μίας νέας κουρδικής γεωγραφικής οντότητας νοτίως της Τουρκίας. Σημειωτέον, ότι τόσο στο Βόρειο Ιράκ όσο και στη Βόρεια Συρία, ισχυρή στρατιωτική δύναμη εξελίσσεται το ΡΚΚ, δηλαδή η στρατιωτική δύναμη των Κούρδων της Τουρκίας.  

Αυτές οι εξελίξεις αλλάζουν εσχάτως και την γενικότερη αντίληψη για τον κουρδικό αγώνα στην Δύση, ότι δηλαδή πρόκειται για μορφή αυτοάμυνας στην ηγεμονική καταπίεση που μέσα στο χρόνο εξελίχθηκε σε ένα συγκροτημένο κίνημα από στρατιωτικής, πολιτικής, πολιτιστικής και ιδεολογικής άποψης. Η εξελισσομένη πολιτικοποίηση των Κούρδων στην Τουρκία, η στρατιωτικοποίηση του αγώνα τους και οι ποιοτικές μεταβολές που γνωρίζει το κουρδικό κίνημα γενικότερα στη Μέση Ανατολή, με την κουρδική οντότητα στο Βόρειο Ιράκ και την υπό εκκόλαψη κουρδική οντότητα στη Συρία, αποτελούν εξέλιξη στην τελευταία πράξη του Ανατολικού Ζητήματος, που άφησε άλυτη τη Συνθήκη της Λωζάνης. Με αυτά τα δεδομένα, το τουρκικό κράτος έχει μόνο δύο επιλογές: η πρώτη να δεχθεί μία δημοκρατική λύση με πολιτικά μέσα για το Κουρδικό Ζήτημα και η δεύτερη να συνεχίσει με στρατιωτικά μέσα την υφιστάμενη κατάσταση. Σε περίπτωση που επιλέξει τη δεύτερη, τότε το στρατηγικό ρίσκο για την Τουρκία θα είναι πολύ μεγάλο, διότι όταν θα πρέπει να συμβιβαστεί σε μία λύση, θα πρέπει στην ουσία να διαπραγματευτεί με τους Κούρδους την εδαφική της ακεραιότητα.

www.geopolitics-gr.com