Ο στρατός, σύμμαχος στις μεταρρυθμίσεις

Tου David Ignatius
Washington Post

Πιο εύστοχα λόγια από αυτά του Χόσνι Μουμπάρακ δεν υπάρχουν. «Σκοπός μας είναι να δημιουργήσουμε μια κοινωνία ισότητας, όχι μια κοινωνία με προνόμια και ταξικές διακρίσεις. Η κοινωνική δικαιοσύνη είναι ο θεμελιώδης κανόνας σε μια κοινωνία ειρήνης και σταθερότητας», είπε. Μόνο που τα λόγια αυτά ειπώθηκαν τον Νοέμβριο του 1981, λίγες εβδομάδες αφότου ο Χόσνι Μουμπάρακ έγινε πρόεδρος της Αιγύπτου.

Τα επόμενα 30 χρόνια, ο Μουμπάρακ έγινε το σύμβολο όχι της ισότητας αλλά της βαθύτατης διαφθοράς - οικονομικής, πολιτικής και πολιτισμικής που απλώθηκε στην Αίγυπτο και σε άλλες χώρες της Μέσης Ανατολής. Εγινε αλαζών σαν βασιλιάς, πιστεύοντας ότι μπορούσε να ορίσει διάδοχο της δυναστείας τον γιο του. Αγνόησε τις συμβουλές για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων, έκανε μόνο τα απαραίτητα για να αποφύγει την κριτική των επικριτών του. Και με επονείδιστο τρόπο υποδαύλισε τον φόβο των Δυτικών μπροστά στον ισλαμικό ριζοσπαστισμό.


Η μόνη ελπιδοφόρα ένδειξη για το μέλλον είναι ότι ο αιγυπτιακός στρατός έχει αναλάβει να διασφαλίσει την ισορροπία δυνάμεων. Είναι ο μόνος θεσμός που δεν διεφθάρη από τον Μουμπάρακ. Παραδόξως, στον ταραγμένο αραβικό κόσμο οι ισχυροί στρατοί είναι σήμερα ο μοχλός της αλλαγής.

«Ο στρατός είναι η μεσαία τάξη καμουφλαρισμένη» λέει ο Τζαμίλ Μρουέχ, Λιβανέζος δημοσιογράφος. Οι στρατιώτες είναι αγαπητοί στους δρόμους του Καΐρου, επειδή συμβολίζουν την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα του έθνους. Είναι κάτι αντίστοιχο με τη θεωρία του Σάμιουελ Χάντινγκτον στο βιβλίο του «Ο στρατιώτης και ο στρατός» (1957). Ενας ισχυρός στρατός μπορεί να διασφαλίσει τη μετάβαση στη δημοκρατία και την οικονομική μεταρρύθμιση.

Η παρούσα κρίση στον αραβικό κόσμο οφείλεται στην ανικανότητα των ηγετών του να προχωρήσουν σε μεταρρυθμίσεις απολύτως αναγκαίες. Υπαναχώρησαν από δειλία για πολλούς και διάφορους λόγους, από φόβο μήπως θίξουν παράγοντες στο εσωτερικό, από φόβο των προς τους ακραίους ισλαμιστές, από φόβο, τέλος, μήπως οι μεταρρυθμίσεις εκληφθούν ως μέρος μιας «φιλοαμερικανικής» συνωμοσίας για την αποδυνάμωση των Αράβων.

Εχω παρακολουθήσει την άνοδο και την πτώση μεταρρυθμίσεων επί μια δεκαετία, στα ταξίδια μου και στις συνεντεύξεις διαφόρων ηγετών, στις αναλύσεις και τις ιδέες τους περί αλλαγής. Ο βασιλιάς Αμπντάλα Β΄ της Ιορδανίας ανέθεσε την εκπόνηση φιλόδοξου προγράμματος μεταρρυθμίσεων με τον τίτλο «Εθνικό Χρονοδιάγραμμα». Το εγκατέλειψε το 2005, λόγω των πιέσεων της παλαιάς φρουράς, ιδιαίτερα ωφελημένης από την καθεστηκυία τάξη. Ο πρόεδρος Μπασάρ αλ Ασαντ της Συρίας προσπάθησε να αναδιαρθρώσει το διεφθαρμένο κόμμα Μπάαθ, υπαναχώρησε όμως στο θέμα των πολιτικών μεταρρυθμίσεων. Ο Αμπντάλα, που διέλυσε την περασμένη Τρίτη την κυβέρνηση, και ο Ασαντ, που έκανε διάφορα σχόλια στη Γουόλ Στριτ Τζόρναλ, διαμηνύουν και πάλι τις μεταρρυθμιστικές τους προθέσεις.

Οι μεταρρυθμιστές είχαν ανοδική πορεία την πρώτη δεκαετία της δεύτερης χιλιετίας. Το 2004 η Αραβική Εκθεση περί της Ανθρώπινης Ανάπτυξης και η Διακήρυξη της Αλεξάνδρειας έμοιαζαν με ξεκάθαρο κάλεσμα για αλλαγή. Ομως, άλλο αυτό και άλλο η άποψη του Ελιοτ Αμπρααμς, όπως τη διατύπωσε την περασμένη Κυριακή στην «Ουάσιγκτον Ποστ», ότι η εμμονή στις μεταρρυθμίσεις δικαιώνει την πολιτική του προέδρου Μπους.

Στην πραγματικότητα, οι πόλεμοι που άρχισε ή δεν απέτρεψε ο Μπους στο Ιράκ, τον Λίβανο και τη Γάζα, εκμηδένισαν κάθε ελπίδα για μεταρρύθμιση. Οι προθέσεις του Μπους, όπως εκφράζονται στην «ατζέντα για την ελευθερία», είναι αγαθές. Ατυχώς, όμως, συμπαρέσυρε στην πτώση του και τους μεταρρυθμιστές.

Για τον λόγο αυτόν, ο Ασαντ είναι σήμερα λιγότερο ευάλωτος από τον Μουμπάρακ. Το καθεστώς του είναι τουλάχιστον λιγότερο διεφθαρμένο και αυταρχικό, πάντοτε όμως αντιαμερικανικό και εχθρικό προς το Ισραήλ. Οσο και εάν εμείς στη Δύση δεν θέλουμε να το παραδεχτούμε, η απόρριψη αυτή ενισχύει τον Ασαντ, ενώ η εικόνα του Μουμπάρακ ως ανδρείκελου της Δύσης τον αποδυναμώνει.

Στην Ουάσιγκτον η συζήτηση για τη νέα αραβική εξέγερση επικεντρώνεται στον ρόλο των ΗΠΑ. Αραγε, ο πρόεδρος Ομπάμα έκανε λάθος που δεν εξανάγκασε νωρίτερα τον Μουμπάρακ σε παραίτηση; Μήπως η Αμερική πρέπει να εγκαταλείψει και άλλους ολιγάρχες, προτού να είναι αργά; Στην πραγματικότητα, το πρόβλημα δεν είναι η Αμερική. Εάν ο καλά επιλεγμένος απεσταλμένος της Ουάσιγκτον στο Κάιρο, Φρανκ Γουίσνερ, είναι σε θέση να μεσολαβήσει ώστε να υπάρξει ομαλή μετάβαση σε εκλογές, τόσο το καλύτερο. Ομως, οι Αιγύπτιοι δεν χρειάζονται την Αμερική για να χαράξουν τον δρόμο τους.

Ενθαρρυντικό είναι που οι διαδηλωτές στο Κάιρο, το Αμμάν και τη Σανάα δεν φωνάζουν τα ίδια τετριμμένα συνθήματα «Θάνατος στην Αμερική» και «Θάνατος στο Ισραήλ», που για πολύ καιρό υποκατέστησαν τις πολιτικές ιδέες. Είναι επίσης καθησυχαστικό που η Μουσουλμανική Αδελφότητα και άλλες ομάδες έχουν μέχρι στιγμής κρατήσει την ψυχραιμία τους. Γνωρίζουν ότι η περασμένη «δεκαετία του ιερού πολέμου», ολέθρια για τους μουσουλμάνους, δεν είναι αρεστή στον λαό.

«Το θέμα δεν είναι τα συνθήματα. Είναι η ίδια η ζωή. Θέλω ένα διαμέρισμα, θέλω μια δουλειά», λέει ο Μρουέχ. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα έχει να κάνει με την ανθρώπινη αξιοπρέπεια, που συνδέεται άμεσα με τις στοιχειώδεις ανθρώπινες ανάγκες. Προσεγγίζοντας τον στρατό, οι διαδηλωτές επέλεξαν τους σωστούς συμμάχους, αυτούς που μπορούν να τους οδηγήσουν στη σταθερότητα και την αλλαγή.