Eνός ανδρός αρχή, του Βλαντιμίρ Πούτιν

Η επιστροφή του στην προεδρία της Ρωσίας, που με δύο εξαετείς θητείες μπορεί να διαρκέσει έως το 2024, θυμίζει μοντέλο Σοβιέτ

The New York Times, Reuters

Λίγο αφότου ο πρωθυπουργός Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε ότι θα επιστρέψει στην προεδρία της Ρωσίας, άρχισε να διαδίδεται στις ρωσικές ιστοσελίδες ένα αστειάκι, ενδεικτικό της ιλαρότητας που χαρακτηρίζει αυτήν τη χώρα: Φανταστείτε τον κ. Πούτιν, σήμερα 58 χρόνων, να κρατά ακόμη τα ηνία στα 70, με σκαμμένα μάγουλα κάτω από τα διαπεραστικά του μάτια, και στα 80 να έχουν απομείνει λίγες τρίχες, παλεύοντας πάνω στο διάστικτο κρανίο του και στα 90, ακόμη να ηγείται, σκελετωμένος με μασέλα. Οι Ρώσοι, φυσικά, έχουν μάθει να κυβερνώνται από ηλικιωμένους. Οσοι έζησαν τη δεκαετία του ’80 μπορούν να θυμηθούν τη μακρά μάχη του Κ.Κ. με τη θνησιμότητα –το σύρσιμο των ποδιών του Μπρέζνιεφ, τη χλωμάδα του Αντρόποφ, την κομμένη ανάσα του Τσερνιένκο– καθώς ο θάνατος ήταν το μόνο που μπορούσε να ανοίξει την προοπτική σημαντικών μεταρρυθμίσεων.

Η επιστροφή του Πούτιν στην προεδρία, αξίωμα που μπορεί να καταλάβει για δύο διαδοχικές εξαετείς θητείες έως το 2024, μας παρουσιάζει μια ανάλογη διακυβέρνηση αορίστου χρόνου. Αν και οι περισσότεροι Ρώσοι κατανοούσαν ότι ο κ. Πούτιν ακόμη κυβερνά, παρότι εγκατέλειψε την προεδρία το 2008, τα χρόνια που ακολούθησαν έφεραν σύγχυση σε ό,τι αφορά το πραγματικό πλάνο διαδοχής. Τώρα πια δεν υπάρχει σύγχυση: Δεν υπάρχει πλάνο διαδοχής.

Δεν είναι δίκαιο να το συγκρίνουμε με τη γεροντοκρατία των τελευταίων σοβιετικών χρόνων, διότι οι Σοβιετικοί είχαν Πολιτικό Γραφείο, έναν μικρό κύκλο συντηρητικών αξιωματούχων, αρμόδιων να επιλέγουν τον επόμενο ηγέτη. Ούτε συγκρίνεται με μοναρχία. Στη Ρωσία, όπως μάθαμε πριν από λίγες ημέρες, οι επιλογές βρίσκονται στα χέρια ενός προσώπου, το οποίο ξύπνησε ένα πρωί και αποφάσισε ότι ουδείς άλλος είναι αξιόπιστος για τη δουλειά.

Αν υπάρχει κάποιο πρότυπο γι’ αυτή τη μορφή διακυβέρνησης, είναι οι δικτατορίες της κεντρικής Ασίας, των οποίων οι ηλικιωμένοι ηγέτες τώρα επιχειρούν να επιβάλουν δυναστική διαδοχή. Το αν οι Ρώσοι θα δεχθούν αυτό το μοντέλο είναι ένα ερώτημα ανοιχτό. Ο κ. Πούτιν είναι τόσο δημοφιλής που τον προσεχή Μάρτιο πιθανότατα θα επιτύχει νίκη σε μια ελεύθερη και δίκαιη εκλογή και δεν είναι να απορείς – οι δημόσιες δαπάνες ανέβηκαν σε τέτοια ύψη που οι συντάξεις αυξήθηκαν κατά 41% από το 2008, όπως παρατηρεί ο Ντάνιελ Τράισμαν, πολιτικός επιστήμονας στο UCLA.

Πολιτικός ανταγωνισμός

Υπάρχει μια βαθιά λογική στο αυταρχικό στυλ του κ. Πούτιν, όπως και σε εκείνο των ομολόγων του της Λευκορωσίας, του Καζαχστάν, του Ουζμπεκιστάν, του Τουρκμενιστάν και του Αζερμπαϊτζάν. Στα περισσότερα από αυτά τα μέρη, ο πολιτικός ανταγωνισμός μοιάζει, σε τρομακτικό βαθμό, με σύρραξη. Οι πολιτικοί αντίπαλοι περιγράφονται ως διάβολοι, που εξυπηρετούν τα συμφέροντα των εχθρών της χώρας. Η υπερβολικά συγκεντρωτική εξουσία είναι αποδεκτή ως ο μόνος τρόπος διαχείρισης ενός πολύπλοκου συστήματος. Αυτή η εξουσία παραχωρείται όχι σε ένα κόμμα ή μια στρατιωτική χούντα, αλλά σε έναν άνδρα.

Ενα σύστημα που λειτουργεί, π.χ., στο Καζαχστάν μπορεί, ωστόσο, να μην ευδοκιμήσει στη Μόσχα, και ο κ. Τράισμαν αμφιβάλλει εάν ο κ. Πούτιν έχει περιθώρια να μείνει στην εξουσία έως το 2024, χωρίς να απειληθεί με μια πολιτική κρίση. Ο έλεγχος του ρωσικού πληθυσμού καθίσταται όλο και πιο δύσκολος, καθώς η ροή από τις πηγές ορυκτών καυσίμων επιβραδύνεται και η διείσδυση του Διαδικτύου αγγίζει το 40%.

Δεδομένων βέβαια της σιλουέτας του και των μέτρων στα οποία κόπηκε η θερινή στολή κατάδυσης, η φυσική κατάσταση του κ. Πούτιν δεν φαίνεται να βρίσκεται σε παρακμή. Και οι Ρώσοι δεν δείχνουν τάσεις να κατέβουν στους δρόμους για να ζητήσουν πολιτική αλλαγή. Οι πιο δυσαρεστημένοι εκλογείς, μορφωμένοι της ελίτ, είναι τόσο κυνικοί σε ό,τι αφορά την κυβέρνηση, που μετά βίας θα τους φανταζόσουν να καταβάλλουν προσπάθεια για οτιδήποτε άλλο πέρα από την εξασφάλιση ενός τραπεζιού σε ένα ωραίο εστιατόριο. Θα περάσουν όμως εξίμισι χρόνια προτού ο ρωσικός λαός κληθεί ξανά να πει την άποψή του. Ο κ. Πούτιν ίσως να έκανε χάρη στον εαυτό του εάν εγκατέλειπε την εξουσία πάραυτα.

Οραματίζεται μια νέα Σοβιετική Ενωση

Την επιθυμία του να δρομολογήσει μια Ευρασιατική Ενωση με τη συμμετοχή των πρώην σοβιετικών κρατών εξέφρασε ο Βλαντιμίρ Πούτιν, αναλύοντας τα σχέδιά του για την εξωτερική πολιτική, που θα ακολουθήσει όταν επιστρέψει στη ρωσική προεδρία από τον προσεχή Μάρτιο. Η ένωση των ευρασιατικών κρατών, σημείωσε με άρθρο του στην εφημερίδα «Ισβέστια», μπορεί να συγκροτηθεί στη βάση της ήδη υπάρχουσας τελωνειακής ένωσης, της οποίας μέλη είναι η Ρωσία, η Λευκορωσία και το Καζαχστάν και από το ερχόμενο έτος θα άρουν όλους τους φραγμούς στο εμπόριο και στη μετακίνηση κεφαλαίων και εργατών μεταξύ των συνόρων τους. Ο κ. Πούτιν, ο οποίος στο παρελθόν έχει δηλώσει ότι η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν «η μεγαλύτερη γεωπολιτική καταστροφή του 20ού αιώνα», διευκρίνισε ότι το νέο αυτό σχέδιο δεν θα μοιάζει με τη Σοβιετική Ενωση. «Θα ήταν αφελές να επιχειρήσουμε να αποκαταστήσουμε ή να αντιγράψουμε κάτι από το παρελθόν. Ωστόσο, μια ισχυρή ενοποίηση σε μια νέα πολιτική και οικονομική βάση, όπως και ένα νέο σύστημα αξιών, επιβάλλονται στην εποχή μας», υπογράμμισε ο Ρώσος πρωθυπουργός. Περιέγραψε, δε, τη νέα ένωση ως ένα υπερεθνικό σώμα, που θα πρέπει να συντονίζει την οικονομική και νομισματική πολιτική μεταξύ των μελών του. Θα είναι ανοιχτό, επίσης, σε νέα μέλη. Επικρίνοντας την Ουκρανία, που επέλεξε να παραμείνει εκτός της τελωνειακής ένωσης, ο κ. Πούτιν συμπλήρωσε ότι αυτή η τριμερής δομή θα πρέπει να επεκταθεί με τη συμμετοχή του Κιργιζιστάν και του Τατζικιστάν. Το άρθρο του δημοσιεύτηκε ενώ πλησιάζει το τέλος της πολυετούς διαπραγμάτευσης της Ρωσίας για την ένταξή της στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου.