Πολιτική Μηδενικών Προβλημάτων

Μιχάλης Ι. Παπαθεράποντος

Κυρίαρχο στοιχείο της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας στις διεθνείς σχέσεις είναι τα Μηδενικά Προβλήματα με τις γειτονικές χώρες. Αυτό το στοιχείο είναι μέρος της ευρύτερης στρατηγικής, όπως περιγράφεται στο βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου, «Στρατηγικό Βάθος». Αυτή η νέα προσέγγιση της Τουρκίας προς τις γειτονικές χώρες παρουσιάζεται με θετικό τρόπο στις διεθνείς σχέσεις. Ωστόσο θα ήταν συνετό να υπάρχει μία ευρύτερη ανάλυση του σκοπού της ύπαρξης μηδενικών προβλημάτων και κατανόηση της έννοιας αυτής. Η παρουσία ειρηνικής ατμόσφαιρας με τους γείτονες, δεν σημαίνει ότι έχουν εξαλειφθεί τα υπαρκτά προβλήματα, αλλά ότι δεν θα μπαίνουν εμπόδια στις ευρύτερες γεωπολιτικές βλέψεις και στρατηγικούς στόχους της Τουρκίας. Έτσι η Τουρκία θα μπορεί να παρουσιάζεται ως η καλή και ειρηνοποιός χώρα που αναζητεί λύσεις σε όλα τα προβλήματα. Ασχέτως, όμως αν τα θέλει όλα κομμένα και ραμμένα στα μέτρα της, η Τουρκία χρησιμοποιεί τεχνικές ήπιας ισχύς, ως φορέας του καλού στις διεθνείς σχέσεις.

Οι σχέσεις με την Ελλάδα παρουσιάζονται επιφανειακά ομαλές, αλλά στην ουσία δεν έχουν σταματήσει να υπάρχουν οι παραβιάσεις του Εθνικού εναέριου χώρου από Τουρκικά μαχητικά. Χαρακτηριστικό ήταν το ειρωνικό σχόλιο Έλληνα Ευρωβουλευτή, κατά πόσον τα Τουρκικά μαχητικά θα πετούν και πάνω από την Αθήνα. Οι διεκδικήσεις στο Αιγαίο, την Θράκη και αλλού είναι πάντα στο τραπέζι. Τα νησιά του Αιγαίου περιορίζουν στρατηγικά τον θαλάσσιο ζωτικό χώρο της Τουρκίας, που προσπαθεί με κάθε τρόπο να δημιουργήσει γκρίζες ζώνες και να αποκτήσει πλεονεκτήματα. Επίσης, ούτε δείγματα γραφής σε δευτερεύοντα θέματα όπως η λειτουργία της σχολής της Χάλκης δεν έχουν προχωρήσει. Η Ελλάδα βρίσκεται σε μία δύσκολη θέση με τεράστιο οικονομικό έλλειμμα, τη στιγμή που η Τουρκία αναγάγετε σε περιφερειακή υπερδύναμη. Στην Κύπρο, παραμένουν οι ίδιες σκληρές θέσεις στις συνομιλίες επίλυσης του Κυπριακού, οι οποίες αποτελούν το πολιτικό συγχωροχάρτι της Τουρκίας, που στηρίζει την άμεση επίτευξη συμφωνίας με τους δικούς της όρους. Επιζητεί μάλιστα και την διαμεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών, αφού πιστεύει ότι θα έχει την εύνοια τους σε όποια επιδιαιτησία. Έτσι, εναπόκειται στους Κύπριους πολιτικούς και μη, εάν θα αποδεχτούν την Τουρκική Ειρήνη, ή θα συμβάλουν στην αποενοχοποίηση της στα μάτια της διεθνούς κοινότητας. Επιπρόσθετα, ούτε σε δευτερεύοντα θέματα έχει γίνει ουσιαστική πρόοδος αφού ακόμη και για τη διάνοιξη ενός οδοφράγματος, του Λιμνίτη, έχει δείξει τον πραγματικό της εαυτό.


Άλλο σημαντικό θέμα που αφορά την Τουρκία είναι η Αρμενία, όπου οι προσπάθειες για επίτευξη συμφωνίας δεν υλοποιήθηκαν αλλά έμειναν στις εντυπώσεις. Η υπογραφή συμφωνίας αλληλοκατανόησης θα πρέπει να εγκριθεί από τα εθνικά κοινοβούλια και των δύο χωρών, κάτι που δεν έγινε. Ο μεγαλύτερος κερδισμένος όμως είναι η Τουρκία, αφού παρουσιάζεται να προχωρεί σε εξομάλυνση των σχέσεων της με όλους τους γείτονες. Την ίδια στιγμή γίνονται ανοίγματα, αλλά όχι ουσιαστικές παραχωρήσεις, στον γειτονικό μουσουλμανικό κόσμο, εκεί όπου η Τουρκία μοιράζεται κοινά θρησκευτικά πιστεύω. Η Ισλαμική ταυτότητα του κυβερνόντος κόμματος λειτουργεί ως καταλύτης ενότητας στο εσωτερικό, παρουσιάζοντας ανοχή προς στους ομόθρησκους Κούρδους, σε ορισμένα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Επίσης, παρουσιάζεται ως διαμεσολαβητής ανάμεσα στο Ιράν και τη Δύση, κερδίζοντας πολιτικούς πόντους. Φυσικά, η πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική της Τουρκίας, με «μηδενικά προβλήματα» προς τους γείτονες, προκαλεί και τριβές με τους παραδοσιακούς της συμμάχους, τις ΗΠΑ και το Ισραήλ. Η επιλογή της αυτονόμησης της εξωτερικής της πολιτικής από τη δύση, γίνεται με την ιδέα ότι η Τουρκία είναι γεωπολιτικά αναγκαία και χρήσιμη για τη δύση, και δημιουργεί ένα καινούργιο πλαίσιο. Σημαντικό ρόλο θα παίξει το εάν η Τουρκία καταφέρει να κρατήσει τις ισορροπίες ή θα πέσει θύμα της δικής της αλαζονείας.

Η Τουρκία με την νέο-ωθομανική της πολιτική κερδίζει πολιτική ισχύ έναντι των γειτονικών της χωρών και μπορεί να επιβάλλει τους δικούς της όρους. Έτσι οι γείτονες μπορούν ελεύθερα να νομίζουν ότι κερδίζουν κάτι από την Τουρκία, ενώ στην ουσία συμβάλλουν στο δικό της στρατηγικό παιγνίδι. Η πολιτική των μηδενικών προβλημάτων στηρίζεται στην επίτευξη πολιτικού κέρδους και κύρους για την Τουρκία στην μάχη των ιδεών, και ιδιαίτερα στο πεδίο της ηθικής. Οι μεγάλες δυνάμεις έχουν την ευχέρεια να επιβάλλουν τους δικούς τους όρους στους αδύνατους και να παρουσιάζονται ως μεγαλόψυχοι. Παράλληλα, μπορούν να μεταφέρουν επικοινωνιακά στη διεθνή κοινότητα, με τα πολιτικά τους μέσα, την ορθότητα της δικής τους οπτικής γωνίας.