Η Γουινέα, από το ένα πραξικόπημα στο άλλο

Le Monde Diplomatique

Στρατιωτική υποκρισία και μεσσιανισμός


Του Gilles Nivet
Δημοσιογράφος, δημιουργός του ντοκιμαντέρ «Conacris, la Revolution Orpheline» (2008)

Έπειτα από αίτημα των Ηνωμένων Εθνών, είχε προγραμματιστεί η σύσταση μιας επιτροπής έρευνας για να διαλευκάνει τις σφαγές της 28ης Σεπτεμβρίου 2009 στο Κόνακρυ. Την ημέρα εκείνη περισσότεροι από διακόσιοι διαδηλωτές δολοφονήθηκαν από τον στρατό. Η Γουινέα, που έχει γνωρίσει μόνο δύο προέδρους σε πενήντα χρόνια, κυβερνάται εδώ και δύο μήνες, από μια χούντα που υποσχέθηκε να μεταβιβάσει την εξουσία στους πολίτες με ελεύθερες εκλογές μέχρι το τέλος του 2009. Αλλά οι φιλοδοξίες του αρχηγού της, Μούσα Ντάντι Καμάρα, ανησυχούν τον πληθυσμό.

« Δεν έχουμε τη πρόθεση να κρατήσουμε ισόβια την εξουσία. Πρέπει να οργανώσουμε ελεύθερες και διαφανείς εκλογές, με αξιοπρέπεια που να τιμά την Γουινέα, που να τιμά τον στρατό της Γουινέας». Μ’ αυτά τα λόγια ο λοχαγός Μούσα Ντάντι Καμάρα, καθησυχάζει τους συμπατριώτες του και την «διεθνή κοινότητα», στο Κόνακρυ, δύο μέρες μετά το πραξικόπημα της 23ης Δεκεμβρίου 2008 που τον έφερε στην εξουσία. Δέκα μήνες αργότερα, οι μάσκες πέφτουν. Στο στάδιο του Κόνακρυ, στις 28 Σεπτεμβρίου 2009, περισσότεροι από διακόσιοι ειρηνικοί διαδηλωτές δολοφονούνται από τους στρατιωτικούς. Την επομένη, ο ίδιος ο Λοχαγός Καμάρα, ανοίγοντας με κορναρίσματα πέρασμα ανάμεσα σε ξαναμμένους υποστηρικτές, ουρλιάζει στη κάμερα του TF1,(1) μιλώντας για τον εαυτό του στο τρίτο πρόσωπο: «Ο Ντάντι είναι ένας πατριώτης φαινόμενο. Είναι ένας μύθος. Είναι η εξουσία του λαού. Ακόμη κι ο ίδιος ο Λοχαγός Ντάντι δεν κατανοεί αυτό το φαινόμενο. Είναι μια έμφυτη θεότητα!».

Στημένη σκευωρία
Αν ο αρχηγός της χούντας θριαμβολογεί, αυτό σημαίνει ότι απολαμβάνει την επιτυχία μιας σκευωρίας στημένης πολύ πριν από το θάνατο του προκατόχου του, Στρατηγού-Προέδρου Λανσάνα Κοντέ, στις 22 Δεκεμβρίου 2008. Ο Κοντέ είχε κι ο ίδιος πάρει την εξουσία συμμετέχοντας σ’ ένα πραξικόπημα, μετά τον θάνατο του δικτάτορα Αχμέντ Σεκού Τουρέ, το 1984. Η Γαλλία, Οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι περισσότερες αφρικανικές χώρες είχαν υποδεχθεί με ανακούφιση τον θάνατο του αιματοβαμμένου ιδρυτή της Γουινέας (2), Εκμεταλλευόμενος την φιλική τους αντιμετώπιση, προκαταβολικά δικαιολογημένος, παρά την καταφανή του περιφρόνηση για τα ατομικά δικαιώματα, ο Στρατηγός Κοντέ μεταμόρφωσε σε διάστημα ενός τετάρτου του αιώνα το «μαργαριτάρι της Αφρικής» σε έναν πολυεθνικό οίκο ανοχής (3).




Παρά τα εισοδήματα από τις μεταλλευτικές πηγές, κυρίως από το βωξίτη, αλλά και από τον χρυσό, τα διαμάντια και το σίδηρο, η Γουινέα παραμένει μια φτωχή χώρα, στην εκατόν εβδομηκοστή θέση από τις εκατόν ογδόντα δύο της κλίμακας ανθρώπινης ανάπτυξης του Προγράμματος Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (PNUD). Μετά την ανάσταση των ελπίδων από το θάνατο του Σέκου Τουρέ, η οικονομική άνοδος δεν ωφελεί παρά ένα πολύ περιορισμένο αριθμό τομέων, και κυρίως τις μεταλλευτικές περιοχές. Και μια μειονότητα που στρέφεται γύρω από την εξουσία, η οποία πλουτίζει αδειάζοντας τα ταμεία.

Ο Λοχαγός Καμάρα, προετοιμάστηκε σχολαστικά για να παραλάβει τα ηνία του κράτους, το 2008. Δεν είναι ο σεμνός κι ανώνυμος στρατιώτης όπως περιγράφουν τα μίντια, που πιάνει στον ύπνο το σύνολο της τοπικής πολιτικής σκηνής, τις ξένες αντιπροσωπείες και τους διεθνείς οργανισμούς. Στις 22 Ιανουαρίου 2007, διασφαλίζοντας το οπλοστάσιο του στρατοπέδου Άλφα Γιάγια Ντιάλλο, εμπόδισε στρατιώτες να ενωθούν με το κύμα των διαδηλωτών που κατέκλυζε τις μεγάλες αρτηρίες του Κόνακρυ και απειλούσε ότι θα ανατρέψει τη κυβέρνηση. Μ’ αυτό τον τρόπο διατήρησε την κυριαρχία του.

Η άνοδος του Καμάρα
Στην διάρκεια του μήνα που προηγήθηκε του θανάτου του Προέδρου Κοντέ, το όνομα του Καμάρα, που ήταν τότε Γενικός Διευθυντής καύσιμων υλών του στρατού – μια ζουμερή θέση – κυκλοφορούσε ήδη. Οι χειρισμοί του για την ένωση των φατριών του στρατού, ώστε να διατηρήσει, με τον επικείμενο θάνατο του Στρατηγού-Προέδρου, τα προνόμια της στρατιωτικής ολιγαρχίας, ήταν στο επίκεντρο των συζητήσεων. Ο στρατός, ως στήριγμα του καθεστώτος, από πολλές δεκαετίες, κανακευόταν. Η πολιτική εξουσία κλείνει τα μάτια στις αναρίθμητες αφαιμάξεις των οικονομικών πόρων. Στη σκιά, ο λοχαγός Καμάρα, διευθύνει στρατιωτικές ανταρσίες με συντεχνιακά κίνητρα (όπως η αύξηση των μισθών) που τρομοκρατούν τον πληθυσμό και προκαλούν δεκάδες θύματα το 2007, και στη συνέχεια το 2008. Ο τελευταίος στασιασμός, του προσφέρει την ευκαιρία να απομακρύνει υψηλόβαθμους, ενοχλητικούς για τα σχέδιά του.

Όλο αυτό τον καιρό, φοβούμενες το τέλος των προνομίων τους, οι οικογενειακές φατρίες του ετοιμοθάνατου γέρου Στρατηγού – είναι σοβαρά άρρωστος από το 2002 (4) – φαγώνονται δημοσίως σε μια εξωπραγματική ατμόσφαιρα: σχεδόν κάθε μέρα, τα κρατικά μίντια ανακοινώνουν διατάγματα διορισμών σε υψηλές θέσεις, το ένα μετά το άλλο. Γύρω από το κρεβάτι του ετοιμοθάνατου, υπογράφονται βιαστικά συμβόλαια δεσμευτικά για το μέλλον της χώρας.

Μετά το πραξικόπημά του, στις 23 Δεκεμβρίου 2008, ο Λοχαγός Καμάρα, τυλιγμένος με την σημαία, και με τις επευφημίες του πλήθους, κάνει το γύρω του Κόνακρυ, επικεφαλής του στρατού του, σαν ρωμαίος αυτοκράτορας που επιστρέφει από εκστρατεία… Αυτή η εικόνα λαϊκής ευφορίας που αναμεταδίδεται από τα μίντια, μάλλον εκπλήσσει. Συγχωρέθηκαν οι βιαιοπραγίες που έκανε ο στρατός το 2007; Λησμονήθηκε η ανταρσία του Φεβρουαρίου 1996 που έληξε με θανατηφόρες συγκρούσεις , με το βαρύ πυροβολικό, από την μια ως την άλλη άκρη της πρωτεύουσας; Σίγουρα όχι.

Ανακούφιση στο λαό
Ο λαός είναι απλά ανακουφισμένος γιατί η αλλαγή του καθεστώτος λαμβάνει χώρα χωρίς ούτε ένα πυροβολισμό. Εδώ και χρόνια, ζώντας μέσα στην αγωνία, στο ρυθμό των φημών του θανάτου του Προέδρου Κοντέ, φοβόταν μια σύγκρουση μεταξύ αντίπαλων στρατιωτικών φατριών που θα μπορούσε να ξεπεράσει τις περιφράξεις των δύο στρατώνων (Σαμόρυ Τουρέ και Άλφα Γιάγια Ντιάλλο) που βρίσκονται στο κέντρο της πόλης. Φοβόταν επίσης ότι μέσα από μια κλασσική συνταγματική μετάβαση, η κάστα που σφετεριζόταν την εξουσία εδώ και δεκαετίες, θα κατάφερνε να παραμείνει.

Το νεαρό της ηλικίας (44 χρονών) του επικεφαλής της χούντας, ενός απλού λοχαγού με συμπεριφορά ποπ-σταρ και με μεγάλη αυτοπεποίθηση, γοητεύει τόσο πολύ τον πληθυσμό ώστε να κάνει αυτόν το νέο δυνατό άντρα να τολμήσει το ξήλωμα των πιο σημαινόντων προσώπων του καθεστώτος. Οι ιδιαίτερα διαδεδομένες από τα μίντια καυτές δηλώσεις του, επιβεβαιώνουν την ακλόνητη θέλησή του να εξαλείψει το άδικο, να πολεμήσει τους εύπορους που είναι υπεύθυνοι για την αφαίμαξη της χώρας, μέσω της διαφθοράς και του εμπορίου ναρκωτικών. Μήπως παριστάμεθα στη γέννηση ενός νέου Τζέρυ Ροουλϊνγκς (6); Μερικοί σπρώχνουν το όνειρο μέχρι το σημείο να βλέπουν σ’ αυτόν μια μετενσάρκωση του Τόμας Σανκάρα (7). Η επιστροφή στην σκληρή πραγματικότητα θα είναι τόσο γρήγορη όσο κι απότομη.

Θεσμοί και εξουσία
Η πρώτη πράξη της χούντας αφορά την αναστολή της συνταγματικής αρχής και των δημοκρατικών θεσμών. Ο πρόεδρος της Βουλής Αμπουμπακάρ Σομπαρέ περίμενε μάταια, όλη την ημέρα της 24ης Δεκεμβρίου 2008, να έρθουν να τον πάρουν για να εκτελέσει τα καθήκοντά του ως αναπληρωτής αρχηγός κράτους στη θέση του θανόντος Προέδρου, σύμφωνα με το σύνταγμα. Ο Μουκτάρ Ντιάλλο, ιδρυτής των Νέων Δημοκρατικών Δυνάμεων, ο νεότερος και ο πιο ριζοσπαστικός από τους επί κεφαλής της αντιπολίτευσης, καταγγέλλει μόνος του, την γελοία νομιμότητα: «Καλύτερα ένας αδύναμος θεσμός παρά η δύναμη στην εξουσία».

Ως άμεση συνέπεια της εξαιρετικής αυτής κατάστασης, η δημοκρατική μετάβαση, που είχε προετοιμαστεί από το 2007, διακόπτεται de facto. Οι βουλευτικές εκλογές, χρηματοδοτημένες με 8 εκατομμύρια ευρώ από την Ευρωπαϊκή Ένωση, είχαν ήδη μετατεθεί τρεις φορές. Παρά το διακύβευμα της ψηφοφορίας –να απαλλαγούν από τον ετοιμοθάνατο πρόεδρο Κοντέ, με δήλωση της ανικανότητάς του να κυβερνήσει για λόγους υγείας από μια νέα βουλή – η αντιπολίτευση και η «κοινωνία των πολιτών», τροφοδοτημένες από τις διαφωνίες τους, δεν κινητοποιούνται για να παροτρύνουν την διοίκηση, που είναι ύποπτη για σαμποτάζ, να οργανώσει τις προβλεπόμενες εκλογές.

Αφού αποκήρυξε για τους τύπους, το πραξικόπημα ως παράνομο, η κυβέρνηση στην ολομέλεια της τίθεται στην «ολοκληρωτική διάθεση» του «κυρίου Προέδρου», ευχαριστώντας τον για « την σοφία του». Ακόμη πιο εκπληκτικό, οι ιστορικοί πολέμιοι των κοινωνικών συγκρούσεων, που είχαν καταφέρει να κλονίσουν το καθεστώς Κοντέ στις αρχές του 2007, συμμετέχουν κι αυτοί στην ομαδική αμνησία για τις καταχρήσεις του στρατού της Γουινέας και εναρμονίζονται με το Εθνικό Συμβούλιο για την δημοκρατία και την ανάπτυξη (CNDD), που διευθύνει ο Λοχαγός Καμάρα, « η εγγύηση της ειλικρινείας, της αποφασιστικότητας και η ωφέλεια της αβεβαιότητας» (7). Πιθανά γοητευμένοι από την επιδεικνυόμενη βούληση του νέου αρχηγού «να καθαρίσει τη χώρα», τα συνδικάτα «καλωσορίζουν και συγχαίρουν τον στρατό της Γουινέας (…) για την υποστήριξή του στην διαδικασία αλλαγής(8)». Η πολιτική αντιπολίτευση εμφανίζεται κι αυτή επίσης καθησυχασμένη μετά την αναγγελία της αναγνώρισή της από τον επικεφαλής της χούντας («σας βγάζω τον μπερέ μου») και από την υπόσχεσή του να τους δώσει θέσεις στη κυβέρνηση.

Η ΕΕ αποδέχεται το τη χούντα
Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες καταδικάζουν άμεσα το πραξικόπημα, η Ευρωπαϊκή Ένωση και η Γαλλία «ενημερώνονται», διαπιστώνοντας την εθνική σχετική αποδοχή της χούντας. Δεν εκδηλώνουν παρά μόνο μία απαίτηση: μια όσο το δυνατόν ταχύτερη επιστροφή στην συνταγματική τάξη. Στις 4 Ιανουαρίου 2009, ο Γάλλος Υφυπουργός συνεργασίας Αλέν Ζογιαντέ είναι ο πρώτος δυτικός διπλωμάτης που πηγαίνει στο Κόνακρυ. Στο όνομα του Προέδρου Νικολά Σαρκοζί, δηλώνει έντονα ανήσυχος για την κατάσταση – αφού μάλιστα ο Βενσάν Μπολλορέ αναστάτωσε την αγορά με τον εκμοντερνισμό του αυτόνομου λιμανιού του Κόνακρυ (10). Ένας φάκελος για τον οποίο ο επικεφαλής του CNDD δήλωσε αμέσως ότι είναι προτεραιότητά του.

Η χούντα και οι «ζωντανές δυνάμεις» (κόμματα, συνδικάτα και οργανώσεις) συντονίζονται προς μια μετάβαση που θα πρέπει να ολοκληρωθεί στο τέλος του 2009 με βουλευτικές και προεδρικές εκλογές «ελεύθερες, αξιόπιστες και διαφανείς». Το CNDD δεσμεύεται να μην παρουσιάσει υποψήφιο. «Η τύχη των πραξικοπηματίων, οφείλεται στο ότι το πραξικόπημά τους ήταν προβλεπόμενο. Από το 2003, ο ειδικός απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνών στην Δυτική Αφρική, Αχμέντου Ουλντ Αμπνταλλάχ, συνέστησε για την Γουινέα ένα στρατιωτικό πραξικόπημα ακολουθούμενο από ένα μεταβατικό πολιτικό στάδιο που θα οδηγήσει σε ελεύθερες εκλογές. Οι διπλωμάτες των Ηνωμένων Εθνών το ονομάζουν αυτό “σενάριο διάσπασης για ένα ξεκίνημα από το μηδέν”(11)». υπενθυμίζει το εβδομαδιαίο περιοδικό «Νέα Αφρική».

Κάλπικες προσδοκίες
Αλλά η περίοδος χάριτος δεν διαρκεί. Τα σόου του Λοχαγού Καμάρα που αναμεταδίδονται κάθε βράδυ από την κρατική τηλεόραση, διασκεδάζουν προς στιγμή τους τηλεθεατές ενώ συγχρόνως τους αποκαλύπτουν μια ιδιοσυγκρασία παρορμητική, θερμοκέφαλη και βίαιη καθώς και τα ψέματα του: ο νέος δυνατός άντρας είχε πει ότι ήθελε να καταπολεμήσει τον εθνοκεντρισμό, αλλά δεν σταματά να προχωρά σε διορισμούς ανώτατων στελεχών που ανήκουν σε εθνότητες των δασών από όπου προέρχεται κι ο ίδιος. Τους τοποθετεί επικεφαλής υπουργείων, ιδιωτικών εταιριών και βεβαίως του στρατού. Οι στρατιωτικοί καταλαμβάνουν όλες τις κυβερνητικές και διοικητικές θέσεις. Αποστέλλονται ακόμη και στη διεύθυνση των χρυσοφόρων εταιριών!

Ο Καμάρα υποσχέθηκε ασφάλεια: ομάδες ενόπλων ενίοτε ντυμένοι στρατιώτες επιτίθενται ανενόχλητοι στον οποιονδήποτε, είτε είναι μέρα είτε είναι νύχτα. Οι ελεγκτές με στόχο την αποκάλυψη διαφθορέων και διεφθαρμένων, στρέφονται στην απόσπαση χρημάτων με τη βία και στο ξεκαθάρισμα πολιτικών λογαριασμών. Και το συσσωρεμένο χρήμα πηγαίνει κατευθείαν στα ταμεία του CNDD, στο στρατιωτικό στρατόπεδο Άλφα Γιάγια Ντιάλλο. Όσο για τους πιο κερδοφόρους τομείς, αναφέρονται απευθείας στην Προεδρία: Υπουργείο μεταλλωρυχείων, τελωνείων, φόρων, αυτόνομο λιμάνι, ταμείο κοινωνικής ασφάλισης… Οι αγορές διευθετούνται απευθείας και μέσα σε απόλυτη αδιαφάνεια. Τα συμβόλαια που είχαν δεσμευθεί επί Κοντέ υπογράφονται, με δωροδοκίες στο κλείσιμο, ενώ παλιές συμφωνίες ακυρώνονται με σκοπό την επαναδιαπραγμάτευσή τους, με χοντρά ποσά κάτω από το τραπέζι.

Ακόμη κι ο κηρυγμένος πόλεμος εναντίον των εμπόρων ναρκωτικών μετατρέπεται σε μια πράξη επικοινωνίας με παραλήπτη την «διεθνή κοινότητα» και τίκτειν μυν.
Σε εννέα μήνες, ο διοικητής Μούσα Τιεγκμπόρο, επικεφαλής της ταξιαρχίας του που αριθμεί 600 «ειδικά εκπαιδευμένους» χωροφύλακες δηλώνει περήφανα την κατάσχεση είκοσι δύο κιλών ινδικής κοκαΐνης! Κι όμως η Γουινέα θεωρείται σταυροδρόμι των ναρκωτικών στη Δυτική Αφρική και η κοκαΐνη μεταφέρεται μέσα από τη χώρα σε τόνους. Το κυνήγι των «ναρκωτικών» χρησίμευσε κυρίως ως πρόσχημα για να εξαγνιστεί ο στρατός και η αστυνομία με τα δεκάδες ενοχλητικά στελέχη, στα μάτια του κ. Καμάρα. Κρατούνται στην απομόνωση, βασανίζονται και υποβάλλονται σε απάνθρωπες συνθήκες κράτησης.

Το ίδιο σενάριο
Κατά τη διάρκεια αυτών των δώδεκα μηνών στην εξουσία της Γουινέας, το CNDD εγκαταστάθηκε και στη συνέχεια παγίωσε την εξουσία των μελών του. Το σύστημα Κοντέ διαιωνίζεται. Νεότεροι ηθοποιοί έχουν τους πρώτους ρόλους, αλλά το σενάριο παραμένει το ίδιο – μέχρι την εκατόμβη της 28ης Σεπτεμβρίου. Η διαδικασία δημοκρατικοποίησης προχωράει, έτσι, οπισθοχωρώντας. Η εθνική επιτροπή για την μετάβαση, που ενώνει το CNDD και τις «ζωντανές δυνάμεις», όφειλε να δημιουργηθεί τον Ιανουάριο 2009. Παρ’ όλο που ιδρύθηκε με προεδρικό διάταγμα στο τέλος Ιουλίου, εξακολουθεί να μην λειτουργεί. Τα απαραίτητα για την οργάνωση εκλογών ποσά δεν αποδεσμεύτηκαν παρά τον Αύγουστο και είναι, βεβαίως, πολύ αργά για να οργανωθεί η προβλεπόμενη για το τέλος του χρόνου ψηφοφορία. Θα γίνει στο τέλος Ιανουαρίου 2010. Ο επικεφαλής της χούντας βγάζει λοιπόν τον άσσο από το μανίκι του: Είχε υποσχεθεί, ορκιστεί στη Βίβλο και το Κοράνι, στο κόσμο όλο, ότι δεν θα κατέβαινε στις εκλογές στο τέλος του 2009. Τίποτα δεν τον εμποδίζει – με την υποστήριξη του στρατού και τα μέσα του Κράτους – να κατέβει σε αυτές του 2010… « αν ο λαός (του το) ζητήσει!».


Υποσημειώσεις

(1) Ιδιωτικό γαλλικό κανάλι
(2) Οι αναστημένες από τον Σεκού Τουρέ ελπίδες, την περίοδο ανεξαρτησίας, διαλύθηκαν με την εγκαθίδρυση της δικτατορίας, συμβολιζόμενης από το στρατόπεδο Μποϊρό, όπου εκατομμύρια πολιτών της Γουινέας βρήκαν το θάνατο.
(3) Βλ. Julien Brygo, «Οι Ρώσοι και το “μικρό κόσμημα” της Γουινέας, «Le Μonde Diplomatique», Οκτώβριος 2009
(4) Βλ. Odile Goerg, «Τέλος της ατέλειωτης βασιλείας στη Γουινέα», «Le Monde Diplomatique», Απρίλιος 2006.
(5) Ο Ρόουλινγκς, υπεύθυνος ενός πραξικοπήματος το 1981, εγκαθίδρυσε τον πολυκομματισμό στη Γκάνα.
(6) Ο Σανκάρα, Πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο από το 1983 ως το 1987, υπήρξε ένας δημοφιλής παναφρικανικός κυβερνήτης. Δολοφονήθηκε στις 15 Οκτωβρίου 1986, στο πραξικόπημα που διέπραξε ο σημερινός πρόεδρος Μπλέζ Κομπαορέ.
(7) www.africaguinee.com, 6 Ιανουαρίου 2009.
(8) www.infosud.org, 13 Ιανουαρίου 2009.
(9) Βλ. Thomas Deltombe, «Οι αφρικανικοί πόλεμοι του Vincent Bollore», «Le Monde Diplomatique», Απρίλιος 2009.
(10) «Jeune Afrique», Παρίσι, 11 Ιανουαρίου 2009.