Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΑΦΓΑΝΙΣΤΑΝ

ΜΑΡΤΙΟΣ 2010

ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΤΣΑΚΙΡΙΔΗΣ

Στις 8 Μαρτίου, ο Στρατηγός McChrystal δήλωσε ότι το στρατιωτικό σκέλος της επιχείρησης Moshtarak είχε ουσιαστικά ολοκληρωθεί και η επιχείρηση προχώρησε στο στάδιο της διατήρησης του ελέγχου και της ανοικοδόμησης της περιοχής της Marjah. Την ίδια περίοδο, όμως, η κυβέρνηση του Χαμίντ Καρζάι αντιμετώπισε την αντίδραση των συμμαχικών παραγόντων στο διορισμό του Αμπντούλ Ζαχίρ ως κυβερνήτη της Marjah. Η αντίδραση των συμμάχων υπογραμμίζει την έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των Ηνωμένων Πολιτειών και της κυβέρνησης του Χαμίντ Καρζάι.
Η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των ΗΠΑ και της κυβέρνησης του Χαμίντ Καρζάι είναι αποτέλεσμα της σύγκρουσης προτεραιοτήτων και συμφερόντων μεταξύ των δρώντων του Αφγανικού πολιτικού συστήματος, η οποία σύγκρουση αποτελεί το βασικό λόγο της έως σήμερα αποτυχίας δόμησης ενός λειτουργικού και αυτοσυντηρούμενου πολιτικού συστήματος στο Αφγανιστάν.
Η σύγκρουση προτεραιοτήτων προκύπτει από το γεγονός ότι οι ΗΠΑ ενδιαφέρονται περισσότερο για τον έλεγχο των μακροπολιτικών εκροών του Αφγανικού πολιτικού συστήματος, ενώ τους εγχώριους δρώντες απασχολεί η κατανομή της θεσμικής ισχύος και οι αναδιανεμητικές της συνέπειες. Με άλλα λόγια, ο κάθε δρών στο Αφγανικό πολιτικό σύστημα αντιμετωπίζει την διαδικασία δόμησης του θεσμικού πλαισίου από διαφορετική οπτική.


Οι δρώντες σε ένα πολιτικό σύστημα μπορούν να διαχωριστούν στις εξής κατηγορίες:
«εκπρόσωποι της κυβέρνησης, πολιτειακά μέλη (συντεταγμένοι πολιτικοί δρώντες που απολαμβάνουν πρόσβαση σε εκπροσώπους της κυβέρνησης και πόρους), διεκδικητές (συντεταγμένοι πολιτικοί δρώντες που δεν απολαμβάνουν πρόσβαση στα παραπάνω), υπήκοοι (άτομα και ομάδες που δεν είναι οργανωμένοι ως συντεταγμένοι πολιτικοί δρώντες) και εξωτερικοί πολιτικοί δρώντες, συμπεριλαμβανομένων ξένων κυβερνήσεων.»
Η «μαλακή» θεωρία της ορθολογικής επιλογής ορίζει ότι οι «δρώντες δρουν ορθολογικά στο μέτρο που επιλέγουν τις πράξεις, οι οποίες καλύτερα εξυπηρετούν τους στόχους τους, από ένα σύνολο επιλογών, δεδομένων των πεποιθήσεών τους για τις διαθέσιμες επιλογές και τις πιθανές επιπτώσεις τους.» Στην περίπτωση του πολιτικού συστήματος του Αφγανιστάν υφίσταται μια απόκλιση μεταξύ των στόχων των συμμαχικών κυβερνήσεων (κυρίως των ΗΠΑ) και εκείνων του συστήματος εξουσίας του Χαμίντ Καρζάι.
Σκοπός των Ηνωμένων Πολιτειών είναι η δόμηση στο Αφγανιστάν ενός λειτουργικού και αυτοσυντηρούμενου πολιτικού συστήματος, το οποίο θα εξυπηρετεί τα συμφέροντά τους στην ευρύτερη περιοχή. Το πρόβλημα που καλείται να επιλύσει η Αμερικανική στρατηγική στο Αφγανιστάν είναι πολιτικό. Σε αυτό το πλαίσιο, η στρατιωτική στρατηγική αποτελεί μόνο μια διάσταση της λύσης του προβλήματος. Κρίσιμη μεταβλητή είναι η δυνατότητα των πολιτικών θεσμών να επιτύχουν την πολιτική ολοκλήρωση των διαφόρων δρώντων σε ένα ενιαίο πολιτικό σύστημα. Με άλλα λόγια, το ζήτημα είναι η νομιμοποίηση του πολιτικού καθεστώτος στα μάτια των πολιτικά συντεταγμένων και μη δρώντων.
Η συμμαχική, λοιπόν, στρατηγική πρέπει να εξουδετερώσει τις δυνάμεις των διεκδικητών Ταλιμπάν και να καταφέρει να εντάξει τα πολιτειακά μέλη και τους υπηκόους σε ένα σταθερό και αυτοσυντηρούμενο σύστημα πολιτικών αλληλεπιδράσεων. Η στρατιωτική στρατηγική έχει αναλάβει την εκπλήρωση του πρώτου στόχου. Η πολιτική στρατηγική σκοπεύει να επιτύχει το δεύτερο στόχο μέσω του θεσμικού πλαισίου.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, οι ΗΠΑ έχουν μια μακροπολιτική οπτική του πολιτικού συστήματος του Αφγανιστάν. Στόχος τους είναι ο έλεγχος των εκροών του συστήματος, ενώ αποδίδουν μικρότερη σημασία στο θέμα της κατανομής ισχύος στο εσωτερικό του. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θεωρούν ότι πρέπει να κινητοποιήσουν την κυβέρνηση του Αφγανιστάν προς την κατεύθυνση της οικοδόμησης ενός θεσμικού πλαισίου, το οποίο θα επιτύχει τη δημιουργία των απαραιτήτων για την πολιτική ολοκλήρωση του συστήματος πλεγμάτων πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών σχέσεων.
Η αδράνεια της κυβέρνησης του Αφγανιστάν να κινηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση, προκαλεί την αντίδραση των Ηνωμένων Πολιτειών. Η αναφορά του πρεσβευτή Eikenberry προς το Αμερικανικό Υπουργείο Εξωτερικών για τις πιθανότητες επιτυχίας της νέας στρατηγικής στο Αφγανιστάν είναι αποκαλυπτική. Στην αναφορά υπογραμμίζονται οι σημαντικές αδυναμίες του Προέδρου Καρζάι, ο οποίος, σύμφωνα με τον Πρέσβη, αποφεύγει να αναλάβει τις απαραίτητες πρωτοβουλίες για τη δόμηση ενός αυτοδύναμου συστήματος διακυβέρνησης. Είναι επίσης σημαντικό να υπογραμμιστούν και οι ενέργειες εκπροσώπων της κυβέρνησης των ΗΠΑ (όπως ο Richard Holbrooke), οι οποίοι πριν από τις εκλογές του 2009 ενθάρρυναν πολιτικούς αντιπάλους του Προέδρου Καρζάι να συμμετάσχουν σε αυτές.
Το πρόβλημα, ωστόσο, δεν βρίσκεται στην έλλειψη πρωτοβουλιών του Προέδρου Καρζάι, αλλά στο φυλετικό και στον προσωποπαγή χαρακτήρα του συστήματος διακυβέρνησης που έχει διαμορφωθεί στο Αφγανιστάν, καθώς και στη διασπορά της διαπραγματευτικής ισχύος σε πολλούς πόλους (πολιτειακά μέλη) μέσα στο πολιτικό σύστημα. Οι εγχώριοι δρώντες ανησυχούν περισσότερο για τη θέση τους στην εσωτερική κατανομή της θεσμικής ισχύος, παρά για την εύρυθμη λειτουργία του πολιτικού συστήματος.
Η κατανομή θεσμικής ισχύος ορίζει και εξασφαλίζει την πρόσβαση των διαφόρων ομάδων πολιτειακών μελών στη διαδικασία παραγωγής εξουσιαστικών αποφάσεων του πολιτικού συστήματος. Η δυνατότητα παραγωγής εξουσιαστικών αποφάσεων, δηλαδή η εκτελεστική εξουσία, είναι αγαθό μερικώς αποκλειστικής χρήσεως. Ένα προϊόν μπορεί να χαρακτηρισθεί ως αποκλειστικής χρήσεως, αν ο ιδιοκτήτης μπορεί να αποκλείσει την ταυτόχρονη χρήση του από άλλους. Ο ανταγωνισμός για την κατάληψη των θεσμών της εξουσίας είναι αυτονόητος στο μέτρο που οι θεσμοί αυτοί έχουν αναδιανεμητικές και άλλες ρυθμιστικές συνέπειες.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η απουσία μιας συνεκτικής εθνικής ελίτ, έχει δημιουργήσει ένα κενό, το οποίο καλύπτουν διάφορες προσωπικότητες με διάφορες πηγές διαπραγματευτικής ισχύος. Χαρακτηριστική αυτού του γεγονότος είναι η έμφαση της προεκλογικής εκστρατείας του Προέδρου Καρζάι το 2009 στη στρατολόγηση της υποστήριξης επιφανών προσωπικοτήτων με πλούσια διαπραγματευτική ισχύ. Στην παρούσα φάση, την εξουσία διαχειρίζεται αυτή η συμμαχία (ή σύστημα) πολιτικών και οικονομικών παραγόντων, η οποία στήριξε τον Πρόεδρο Καρζάι στις εκλογές του 2009. Η κατανομή της εκτελεστικής εξουσίας αντανακλά τη σύνθεση αυτής της συμμαχίας και για αυτόν τον λόγο έχει αντιμετωπίσει προβλήματα στην κοινοβουλευτική διαδικασία παροχής εμπιστοσύνης. Από την εκλογή του έως και τις αρχές Μαρτίου, ο Χαμίντ Καρζάι δεν έχει ακόμη καταφέρει να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης για όλα τα μέλη του Υπουργικού του Συμβουλίου.
Το ίδιο το σύστημα Καρζάι φαίνεται να ασχολείται περισσότερο με τη διεύρυνση της ισχύος του, παρά με τη διακυβέρνηση της χώρας. Το Φεβρουάριο (και ενώ το κοινοβούλιο βρισκόταν σε διακοπές), ο Πρόεδρος Καρζάι προέβη στην έκδοση μιας απόφασης, η οποία του επιτρέπει το διορισμό και των πέντε μελών της Electoral Complaints Commission (ECC). Η επιτροπή αυτή είναι υπεύθυνη για την επίβλεψη της διαδικασίας των εκλογών στο Αφγανιστάν και είχε ακυρώσει, λόγω απάτης, περίπου 1 εκατομμύριο ψήφους του Προέδρου Καρζάι στις προεδρικές εκλογές του 2009. Η κίνηση αυτή ενδέχεται να επιφέρει πλεονεκτήματα στο σύστημα Καρζάι στις επερχόμενες κοινοβουλευτικές εκλογές το Σεπτέμβριο του 2010.
Συνοψίζοντας, η πολιτική κατάσταση στο Αφγανιστάν χαρακτηρίζεται από την απόκλιση των στόχων της Αμερικανικής πολιτικής και της κυβέρνησης του Χαμίντ Καρζάι. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ενδιαφέρονται περισσότερο για τα μακροπολιτικά αποτελέσματα (ανεξάρτητα από τη συγκεκριμένη διαμόρφωση) του πολιτικού συστήματος του Αφγανιστάν στα ευρύτερα συμφέροντα τους. Αντιστρόφως, η κυβέρνηση του Χαμίντ Καρζάι, η οποία εκπροσωπεί ένα συνασπισμό πολιτειακών μελών, ενδιαφέρεται για τη συγκεκριμένη διαμόρφωση του πολιτικού συστήματος και πως αυτή επηρεάζει την κατανομή της διαπραγματευτικής ισχύος μέσα στο σύστημα και την εξυπηρέτηση των συμφερόντων των μελών που εκπροσωπεί.