Γιατί η Τουρκία αρνείται την Αρμενική Γενοκτονία;

Μνημείο Tsiternakaberd (Τσιτζερναγκαπέρτ), αφιερωμένο στα θύματα της Αρμενικής Γενοκτονίας.

Χρήστος Ιακώβου
Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥ.ΚΕ.Μ.)

Οι διαστάσεις που λαμβάνει διεθνώς το ζήτημα της αναγνώρισης της Αρμενικής Γενοκτονίας, μετά τα πρόσφατα ψηφίσματα της επιτροπής εξωτερικών υποθέσεων της Αμερικανικής Βουλής και του Σουηδικού κοινοβουλίου και τις συνεπακόλουθες Τουρκικές αντιδράσεις είναι αναμφιβόλως άνευ προηγουμένου. Μία βασική παράμετρος η οποία αναδεικνύεται μέσα από αυτές τις εξελίξεις είναι το ζήτημα της Τουρκικής ευθύνης, το οποίο αποτελεί και την ουσία της Τουρκικής άρνησης της Γενοκτονίας, αφού οι διαστάσεις και προεκτάσεις του άπτονται ενός ευρέως φάσματος της σύγχρονης Τουρκίας που αρχίζει από την επίσημη ιστοριογραφία και καταλήγει στην εξωτερική της πολιτική.

Το βασικό ερώτημα αυτού του ζητήματος είναι το εξής: υπάρχουν αποδείξεις ότι από πλευράς των Οθωμανικών αρχών υπήρξε πρόθεση και κεντρικός σχεδιασμός για συνολική ή μερική καταστροφή των Αρμενίων υπηκόων της αυτοκρατορίας; Η επίσημη τουρκική θέση είναι ότι ο θάνατος εκατοντάδων χιλιάδων Αρμενίων (οι τουρκικές εκτιμήσεις κυμαίνονται από 300.000 έως 600.000) ήταν ένα τραγικό αλλά μη σκόπιμο επακόλουθο του πολέμου. Το επιχείρημα αυτό στηρίζεται στον ισχυρισμό ότι οι οθωμανικές πηγές δεν περιέχουν στοιχεία που να υποδεικνύουν διατεταγμένη πολιτική συστηματικής εξαφάνισης. Πρόσφατες μελέτες από δυτικούς και Τούρκους (βλ. Τανέρ Ακσάμ) ερευνητές υποστηρίζουν το αντίθετο.



Οι έρευνες αυτές έχουν ένα στοιχείο που τις διαφοροποιούν ποιοτικά από τη συμβατική παράδοση της τουρκικής ιστοριογραφίας. Πρόκειται για την πρωτοφανή έως σήμερα χρήση οθωμανικού αρχειακού υλικού γύρω από το Αρμενικό Ζήτημα. Το νέο αρχειακό υλικό από τουρκικά στρατιωτικά και δικαστικά αρχεία, πρακτικά κοινοβουλίου, επιστολές και μαρτυρίες αυτοπτών μαρτύρων, σε συνδυασμό πάντοτε με την ιστορική αφήγηση ανασυνθέτουν τη διαπλεκομένη ενορχήστρωση μεταξύ συντονισμένων τμημάτων του Οθωμανικού κράτους, του κυβερνώντος κόμματος των Νεοτούρκων, «Ένωση και Πρόοδος», καθώς επίσης και των στρατιωτικών δυνάμεων. Καταδεικνύεται ότι αυτό που συνέβη στους Αρμενίους ήταν μια κεντρικά και επίσημα σχεδιασμένη επιχείρηση εξολόθρευσής τους.

Η αποδοχή αυτού του συμπεράσματος είναι εκ των πραγμάτων και ριζοσπαστική και αναθεωρητική για τη συμβατική ιστοριογραφία της σύγχρονης Τουρκίας. Η ουσία του συμπεράσματος είναι σαφής ότι δηλαδή οι σφαγές των χριστιανών και η αρμενική γενοκτονία απετέλεσαν τον καθοριστικό παράγοντα για την ανάδυση του τουρκικού εθνικού κράτους. Χωρίς τον συστηματικό σχεδιασμό και την αποτελεσματική εκτέλεση της γενοκτονίας από τους Νεότουρκους οι οποίοι, στη συνέχεια, και υπό την ηγεσία του Κεμάλ Ατατούρκ οργάνωσαν την αντίσταση στην Ανατολία, ο τελευταίος δεν θα είχε τη δυνατότητα να οικοδομήσει το τουρκικό εθνικό κράτος. Οι Νεότουρκοι ιδρυτές του τουρκικού κράτους δημιούργησαν με αυτό τον τρόπο μία εύπορη τάξη που ιδιοποιήθηκε τα πλούτη και τις περιουσίες των Αρμενίων. Οι περιουσίες αυτές είχαν δημευτεί από τους Νεότουρκους με διάταγμα του 1915 ως δήθεν «εγκαταλελειμμένες». Το διάταγμα του 1915 επανέφεραν οι κεμαλιστές το 1922, όταν είχαν πλέον επικρατήσει.

Η Τουρκία, για ένα αιώνα σχεδόν, κατέφερε να αποφύγει την ανάληψη της ευθύνης, υποδεικνύοντας τα αντικρουόμενα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων στην περιοχή, τις προτεραιότητες του αναδυομένου τουρκικού εθνικού κινήματος και τις ανεπαρκείς απόπειρες της διεθνούς κοινότητας να οδηγήσει τους δράστες στη δικαιοσύνη.

Η σημερινή Τουρκία δεν μπορεί εύκολα να συμφιλιωθεί ψυχολογικά με το ζήτημα της Αρμενικής Γενοκτονίας. Πιστεύω ότι ο ψυχολογικός παράγοντας ενισχύει τις δυσκολίες μίας ειλικρινούς ιστορικής επισκόπησης στην Τουρκία και ως εκ τούτου η τουρκική κοινωνία δείχνει απρόθυμη να εξετάσει το παρελθόν της. Στην επικρατούσα κουλτούρα, όχι μόνον η γενοκτονία των Αρμενίων αλλά μεγάλο μέρος της πρόσφατης ιστορίας της Τουρκίας παραδίδεται στη σιωπή – δύο παραδείγματα είναι το κουρδικό και ο ρόλος του στρατού. Η μεταρρύθμιση του 1928 που άλλαξε την τουρκική γραφή από αραβικά σε λατινικά στοιχεία ενέτεινε το πρόβλημα, σύμφωνα με τον συγγραφέα. Η Τουρκία είναι μία κοινωνία που δεν μπορεί να διαβάσει τις ίδιες της τις εφημερίδες, τις επιστολές και τα ημερολόγια εάν αυτά γράφτηκαν πριν από το 1928. Δεν έχει πρόσβαση σε οτιδήποτε συνέβη πριν από εκείνη την ημερομηνία. Το αποτέλεσμα είναι η σύγχρονη Τουρκία να εξαρτάται πλήρως από την ιστορία όπως την έχει καθορίσει και συγγράψει το κράτος. Και, βεβαίως, για το κράτος διακυβεύονται πολλά αναφορικά με τον τρόπο που παρουσιάζεται η ιστορία, ιδιαιτέρως όταν αυτή αφορά την ίδια του την νομιμότητα. Ενόψει αυτών, είναι εμφανές γιατί η τουρκική κοινωνία έχει παραδώσει τη γενοκτονία των Αρμενίων στη λήθη και την άρνηση.

Σήμερα στην Τουρκία υπάρχουν δύο αφηγήσεις και δύο ιστοριογραφικές προσεγγίσεις για την μεταβατική περίοδο από την Οθωμανική αυτοκρατορία στην Κεμαλική Τουρκία. Από τη μια, υπάρχει η ιστορία της αυτοκρατορίας που διαμελίζεται από τις Μεγάλες Ευρωπαϊκές Δυνάμεις μέσω μιας προσχεδιασμένης διαδικασίας. Η εκδοχή αυτή βοήθησε να δημιουργηθεί μία ισχυρή αίσθηση σύγκρουσης με τη Δύση για την επιβίωση του τουρκικού έθνους, δημιουργώντας έντονα αντιδυτικά αισθήματα και καχυποψία, ιδιαιτέρως ανάμεσα στην κυρίαρχη ελίτ, τα οποία διατηρούνται μέχρι σήμερα. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει η ιστορία των διώξεων των σφαγών και της εξόντωσης διαφορετικών θρησκευτικών και εθνικών ομάδων, στα πλαίσια των οποίων συνετελέσθη η Αρμενική Γενοκτονία.


www.geopolitics-gr.blogspot.com