Capitalism and the Jews

Jerry Z. Muller
Capitalism and the Jews
Princeton University Press, 2010

Της Catherine Rampell
The New York Times Book Review


Το γιατί πολλοί Εβραίοι είναι τόσο ικανοί στο να βγάζουν χρήματα είναι ένα ευαίσθητο θέμα. Για εκατοντάδες χρόνια, ήταν γεμάτο με καχυποψία, δυσαρέσκεια, ενοχή και βία. Παρόλα αυτά στη μικρή αυτή συλλογή δοκιμίων, «Capitalism and the Jews», ο Μούλερ παρουσιάζει μια προκλητική και προσβάσιμη έρευνα για το πως η Εβραϊκή κουλτούρα και οι ιστορικές συγκυρίες ωρίμασαν τους Εβραίους για την επιτυχία στο εμπόριο, όπως επίσης και για τους λόγους που αυτή η επιτυχία τους έφερε τόση ατυχία.

Όπως εξηγεί ο καθηγητής ιστορίας Μούλερ, πολύς αντι-Σημιτισμός μπορεί να καταλογιστεί σε μια μη ορθή αντίληψη βασικών οικονομικών. Από τον Αριστοτέλη στην Αναγέννηση (και μετά στο 19ο αιώνα, χάριν σε αυτόν τον Εβραίο Μαρξ), οι διανοούμενοι πίστευαν ότι τα λεφτά πρέπει να θεωρούνται στείρα, μονάχα ως ένα μέσον συναλλαγής, ανίκανο να παράγει πρόσθετη αξία. Μόνο η εργασία μπορεί να είναι αληθινά παραγωγική και όποιος έβγαζε χρήμα από το χρήμα – δηλαδή μέσω τόκου – είναι ένα παράσιτο, ή τουλάχιστον απατεώνας. Στη Βίβλο, η επιβολή τόκου θεωρείται αμαρτία, εμπνέοντας τον Δάντη να παραδώσει τους τοκογλύφους στον 7ο κύκλο της κολάσεως (μαζί με τους σοδομιστές και τους φονιάδες).


Με άλλα λόγια 500 χρόνια πριν ο όρος «αρπακτικός δανεισμός» θα είχε θεωρηθεί περιττός. Ο δανεισμός με τόκο ήταν λοιπόν απαγορευμένος στην Ευρώπη για τους Χριστιανούς. Για τους Εβραίους όμως ήταν πράξη επιτρεπόμενη από τη Καθολική Εκκλησία αφού έτσι και αλλιώς θα πήγαιναν στην κόλαση γιατί να μην τους αφήσουμε να βοηθήσουν στη πιο αποδοτική λειτουργία αναπτυσσομένων οικονομιών; (Ο Εβραϊκός νόμος – Χαλακά – απαγόρευε το δανεισμό με τόκο από Εβραίο σε Εβραίο). Με αυτόν λοιπόν τον τρόπο, ο Ιουδαϊσμός συνδέθηκε στην αντίληψη του κόσμου με τον χρηματισμό. Σκεφτείτε μόνο ότι οι Χριστιανοί τοκογλύφοι κατά τον δανεισμό χρημάτων σε Άγγλους και Γάλλους βασιλιάδες, καταγράφονταν - βάση νόμου – ως Εβραίοι.

Ως οι επίσημοι δανειοδότες της Ευρώπης, οι Εβραίοι είχαν γίνει τόσο αναγκαίοι όσο και μισητοί. Τα υπερβολικά επιτόκια που επέβαλλαν – κάποτε έως και 60% - το μόνο που έκαναν ήταν να προκαλούν το μίσος.

Αυτή η πρώιμη, μερικώς αποκλειστική επαφή με τον χρηματισμό, σε συνδυασμό με μια κουλτούρα που θεωρούσε σημαντική την εκπαίδευση, το εμπόριο και την ειδίκευση, έδωσε στους Εβραίους το αναγκαίο ανθρώπινο κεφάλαιο για να επιτύχει στο νεωτεριστικό καπιταλισμό.

Τα πιο πολλά από τα δυνατά επιχειρήματα του Μούλερ βρίσκονται στην πρώτη έκθεση, η οποία αναφέρεται από τον Βολτέρο έως και τον Οσάμα Μπιν Λάντεν για να επιδείξει πως ο κόσμος κατέληξε να συγχωνεύει τα αρνητικά στερεότυπα για τους Εβραίους με τις υπερβολές του καπιταλισμού. Οι υπόλοιπες τρεις εκθέσεις του βιβλίου αναφέρονται με τις συνέπειες της επιτυχίας των Εβραίων και συγκεκριμένα στην δυσαρέσκεια που ενέπνευσε στους χαμένους της οικονομικής ιστορίας: τον υπερκαπιταλισμό και τον Κομουνισμό.

Μερικοί Εβραίοι όντως βρήκαν καταφύγιο από τον αντι-Σημιτισμό στον Κομουνισμό (όπως άλλοι στην εθνική παλινγενεσία του Σιωνισμού). Με την ίδια συχνότητα, αυτό το στίγμα συνδέθηκε με την αντίθετη κατεύθυνση: από οικονομικά φαινόμενα που σχολιαστές κατελόγισαν ως δυσάρεστα, στους Εβραίους (βλ. Χίτλερ). Αλλά τέτοια σπιλώματα κόλλησαν γιατί στο πέρασμα των αιώνων οι Εβραίοι θεωρούνταν ταυτισμένοι με άλλες καπιταλιστικές-θεωρίες συνωμοσίας.

Αν και το βιβλίο αυτό φαινομενικά αφορά τους Εβραίους», οι πιο ενδιαφέρουσες ιδέες του Μούλερ αφορούν τους εχθρούς τους, και τη δημιουργική μεταλλαξιμότητα του αντι-Σημιτισμού.