Οι λανθασμένες στρατηγικές εκτιμήσεις της Τουρκίας

Χρήστος Ιακώβου
Διευθυντής του Κυπριακού Κέντρου Μελετών (ΚΥΚΕΜ)

Η εταιρεία Noble Energy άρχισε, εδώ και σχεδόν δύο εβδομάδες, έρευνες στον υποθαλάσσιο χώρο της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης της Κυπριακής Δημοκρατίας αψηφώντας τις απειλές της Τουρκίας, η οποία από την αρχή αντετάχθη στην εξέλιξη αυτή. Οι λόγοι για τους οποίους η Τουρκία εξέφρασε αυτή την αντίθεσή είναι στρατηγικοί και έχουν να κάνουν με τις ηγεμονικές της αξιώσεις στο θαλάσσιο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Μέχρι στιγμής, η Τουρκία δείχνει ότι ευρίσκεται σε γεωστρατηγικό αδιέξοδο αφού δεν κατάφερε να αποτρέψει τις έρευνες και ταυτόχρονα έθεσε την τακτική αμφισβήτησης που επέλεξε σε μεγάλο ρίσκο. Επιπλέον, το αδιέξοδο ενισχύεται και από το ισχυρό χαστούκι που δέχθηκε η Άγκυρα, προσφάτως, από την έκθεση Πάλμερ για το επεισόδιο με το Μαβί Μαραμαρά το 2010. Το ερώτημα που τίθεται, μετά τις εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων, είναι πως η Τουρκία βρέθηκε σε αυτό το γεωστρατηγικό αδιέξοδο.

Κατ' αρχάς, θα πρέπει να επισημανθεί για λόγους αναλυτικής προσπέλασης ότι η Τουρκία ευρίσκεται σε μία περίοδο γενικότερης γεωστρατηγικής αβεβαιότητας και ανησυχίας. Σε ό,τι αφορά τις περιφερειακές εξελίξεις - υπάρχει παρατεταμένη αστάθεια στη Συρία με αβέβαιο το μέλλον του καθεστώτος Άσαντ, το Ιράν σπεύδει να καλύψει το κενό ισχύος που δημιουργείται με την σταδιακή αποχώρηση των Αμερικανών από το Ιράκ, δημιουργείται νέο πλαίσιο στις σχέσεις Αιγύπτου και Ισραήλ, το Παλαιστινιακό παραμένει μετέωρο, η πορεία των Αραβικών εξεγέρσεων δεν έχει ξεκαθαρίσει ακόμη και το κουρδικό εθνικό κίνημα στην Τουρκία αναδιπλώνεται με πιο κατηγορηματικές αξιώσεις. Όλα αυτά δημιουργούν διλήμματα στην Άγκυρα και τα οποία την σπρώχνουν να αναλάβει δράση.

Κατά το παρελθόν, και ενόσω οι Κεμαλικοί καθόριζαν τις επιλογές της Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, η Τουρκία αποτελούσε σημαντικό παράγοντα διευκόλυνσης της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής στην Μ. Ανατολή στην βάση προώθησης κοινών συμφερόντων και συνεπώς η αντίδρασή της ήταν πιο προβλέψιμη. Σήμερα τα πράγματα αλλάζουν, λόγω της προσπάθειας της Τουρκίας να διευρύνει το πεδίο πολιτικής και διπλωματικής δράσης στην περιοχή, γεγονός που τη φέρει σε απόκλιση συμφερόντων σε σχέση με τις ΗΠΑ. Καθοριστικής σημασίας γι΄ αυτή την αλλαγή ήταν η σταδιακή ακύρωση του άξονα Τουρκίας - Ισραήλ, ως στρατηγική επιλογή της Άγκυρας, προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος για την νέα μεσανατολική της πολιτική.

Βασικός άξονας των κινήσεων της κυβέρνησης Ερντογάν είναι να καλύψει το γεωστρατηγικό κενό ισχύος που δημιουργήθηκε στη Μέση Ανατολή μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Με αυτό τον τρόπο προσάρμοσε στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας μία ρητορική που ανακαλεί τις ιδεολογικές παραστάσεις του πανισλαμισμού άλλων εποχών. Αυτό μπορεί να έχει επίκληση στις λαϊκές μάζες των μουσουλμάνων της Μέσης Ανατολής όχι όμως στις πολιτικές τους ηγεσίες που εκλαμβάνουν την Τουρκία με διαφορετικούς όρους.

Το γεωστρατηγικό αδιέξοδο στο οποίο ευρέθη επ' εσχάτων, στην Ανατολική Μεσόγειο καταδεικνύει τη γενικότερη αδυναμία, αλλά ιδιαιτέρως την απουσία στρατηγικής προοπτικής της Τουρκίας να εκπληρώσει το ρόλο που επιδιώκει στην περιοχή. Χρειάζεται χρόνος να οικοδομήσει μία χώρα ισχυρή περιφερειακή πολιτική και είναι απαραίτητο για συνοδεύει αυτή την πολιτική, κατά καιρούς, με επίδειξη στρατιωτικής και πολιτικής ισχύος. Αυτό, για ένα κράτος με φιλοδοξίες όπως η Τουρκία, σημαίνει ότι θα μπορούσε να πληρώσει κόστος αν τα γειτονικά κράτη αρχίζουν να αντιδρούν και να εμποδίζουν την Τουρκία από το να προχωρήσει πάρα πέρα και ακόμη περισσότερο για την ίδια την Τουρκία να χάνει συμμάχους από το παρελθόν.

Είναι σαφές πλέον ότι η Τουρκία είναι ανέτοιμη να διαχειριστεί τις δύσκολες πτυχές της περιφερειακής της πολιτικής και αντ' αυτού αναλώνεται σε, χαμηλού κόστους, πολεμική ρητορική διατηρώντας ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί μόνο διπλωματικά να δικαιολογεί το ρόλο της.