Η σκοτεινή όψη της Μπουρκίνα Φάσο

Le Monde Diplomatique

Του Bruno Jaffre
Συγγραφέας του βιβλίου «Biographie de Thomas Sankara. La patrie ou la mort», νέα αναθεωρημένη και συμπληρωμένη έκδοση, L’Harmattan, Παρίσι, (2007).

Ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο Μπλεζ Κομπαορέ, μεσολαβητής σε πολλές συγκρούσεις στην αφρικανική ήπειρο, έχει αποκτήσει τη φήμη ανθρώπου της ειρήνης. Ωστόσο, η εικόνα αυτή, που έχει ενισχυθεί λόγω των φιλικών δεσμών του με τη Γαλλία, αποδεικνύεται όλο και περισσότερο απατηλή. Πραγματικά, ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο έχει ανάμιξη στους περισσότερους από τους πολέμους και τις κρίσεις της περιοχής τα τελευταία είκοσι χρόνια. Πρόσφατες μαρτυρίες αποκαλύπτουν το σκοτεινό παρελθόν του ανθρώπου που αναρριχήθηκε στην εξουσία χάρη στη δολοφονία του ηγέτη του παναφρικανισμού Τομάς Σανκαρά.

Ο Μπλεζ Κομπαορέ, που ήταν μεταξύ των προσκεκλημένων στην επίσημη παρέλαση της 14ης Ιουλίου 1995 στο Παρίσι και έγινε δεκτός, το Νοέμβριο του 2008, από τον Γάλλο πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί, θεωρείται πιστός φίλος της Γαλλίας, απαραίτητος σύμμαχος στην πολιτική που προωθεί το Παρίσι στη Δυτική Αφρική, μετά το θάνατο του Φελίξ Χουφουέ-Μπουανί, το 1993. Ωστόσο, όπως εκτιμά η Λουίζ Αρμπούρ, πρώην ύπατη αρμοστής του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για τα ανθρώπινα δικαιώματα, σχολιάζοντας τον ορισμό του Προέδρου της Μπουρκίνα Φάσο ως μεσολαβητή στην κρίση της Γουϊνέας (1), «ο Μπλεζ Κομπαορέ, που έχει υπάρξει ο ίδιος πρώην συμμέτοχος σε πραξικόπημα και πολιτικός προστάτης του [καταζητούμενου για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας πρώην προέδρου της Λιβερίας] Τσαρλς Τέιλορ, δεν είναι ο καταλληλότερος για να κηρύξει τις αρετές της δημοκρατίας και των πολιτικών κυβερνήσεων (2)». Μετριάζει, έτσι, τους συντονισμένους επαίνους που, εδώ και μερικά χρόνια, συνοδεύουν τον άνθρωπο στον οποίο η «διεθνής κοινότητα» εμπιστεύεται όλο και περισσότερες αποστολές «καλής θέλησης» στην Αφρική. Είτε πρόκειται για την κρίση στο Τογκό, που ακολούθησε το θάνατο του δικτάτορα Γκνασίνγκμπε Εγιαντεμά και συνοδεύτηκε από ταραχές, είτε για τον εμφύλιο πόλεμο στην Ακτή Ελεφαντοστού (2002-2007) (3).



Ο σοφός γέροντας
Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο Ζαν-Μπατίστ Μαρό, «μοιάζει, πραγματικά, πολύ μακρινή η εποχή που ο Κομπαορέ θεωρείτο ο κύριος αποσταθεροποιητικός παράγοντας στη Δυτική Αφρική… Εδώ και δύο χρόνια, ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο απολαμβάνει το καθεστώς του σοφού γέροντα σε ολόκληρη την περιοχή (4)». Αυτή η εντυπωσιακή μεταστροφή, την οποία επισημαίνει η Αρμπούρ, λέει πολλά για τη γεωπολιτική της Δυτικής Αφρικής και την επιρροή της Γαλλίας στην περιοχή. Ωστόσο, το αναβαπτισμένο κύρος του Κομπαορέ θα μπορούσε να αποδειχτεί εύθραυστο, παρά τα διεθνή του στηρίγματα.

Έτσι, χάρη σε πρόσφατες μαρτυρίες, έχουν συγκεντρωθεί νέες πληροφορίες για το πραξικόπημα της 15ης Οκτωβρίου 1987, που έφερε τον Κομπαορέ στην εξουσία, μετά από τη δολοφονία του Τομάς Σανκαρά, φίλου του και θετού αδελφού του. Πρόκειται για ένα ανθρώπινο δράμα, αλλά και για απώλεια για ολόκληρη την ήπειρο, που έχασε έναν ένθερμο υποστηρικτή του παναφρικανισμού. Πολλές μαρτυρίες έρχονται σιγά σιγά να ρίξουν φως στις συνθήκες της δολοφονίας. Έτσι, στις 29 Αυγούστου 2008, ο Πρινς Τζόνσον, Λιβεριανός πρώην πολέμαρχος, επιβεβαίωσε ενώπιον του ειδικού δικαστηρίου για τη Σιέρα Λεόνε αυτό που οι αναλυτές των αφρικανικών θεμάτων υποψιάζονταν από καιρό: «Τη διαταγή για την εξόντωση του Σανκαρά την έδωσε ο Κομπαορέ, με την έγκριση [του προέδρου της Ακτής Ελεφαντοστού] Χουφουέ-Μπουανί (5)». Η εκδοχή αυτή επιβεβαιώνεται και από άλλους Λιβεριανούς μάρτυρες, οι οποίοι επιρρίπτουν την ευθύνη στις γαλλικές μυστικές υπηρεσίες και τη CIA (6).

Πραγματικά, ο Σανκαρά οδηγούσε τη χώρα του σε έναν επαναστατικό δρόμο και οι πρώτες επιτυχίες του θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν το σύνολο της γαλλόφωνης ζώνης. Ο Κομπαορέ δεν ήταν παρά το νούμερο 2 του καθεστώτος της Μπουρκίνα Φάσο όταν συναντήθηκε, το 1986, με τον Ζακ Σιράκ, τότε πρωθυπουργό του Φρανσουά Μιτεράν, μέσω του [προέδρου της Ακτής Ελεφαντοστού] Χουφουέ-Μπουανί. Με την ευκαιρία, ο Ζακ Φοκάρ (7) του παρουσίασε το γενικό επιτελείο της γαλλικής δεξιάς, ιδιαίτερα τον Σαρλ Πασκουά.

Σοβαρές κατηγορίες
Σύμφωνα με τις τελευταίες αποκαλύψεις στο ειδικό δικαστήριο για τη Σιέρα Λεόνε, τον Κομπαορέ βαρύνουν σοβαρότατες κατηγορίες. Από κοινού με τον Λίβυο πρόεδρο Μουαμάρ Καντάφι, βοήθησαν τον μελλοντικό πρόεδρο της Λιβερίας Τέιλορ, τότε εξόριστο στέλεχος της αντιπολίτευσης, να προετοιμάσει την επίθεσή του κατά του λιβεριανού καθεστώτος, στα τέλη του 1989, με τη συνενοχή της Ακτής Ελεφαντοστού και την ευλογία των δικτύων γαλλικών συμφερόντων στην περιοχή (8). Μάλιστα, στρατεύματα της Μπουρκίνα Φάσο ενεπλάκησαν στον πόλεμο που επεκτάθηκε μέχρι τη Σιέρα Λεόνε, κατά τη διάρκεια του οποίου ο Τέιλορ υποστήριξε το Ενωμένο Επαναστατικό Μέτωπο (Front révolutionnaire uni- RUF), ένα ιδιαίτερα βίαιο αντάρτικο κίνημα. Στον πόλεμο, που διήρκεσε μέχρι το Νοέμβριο του 2000, πεντακόσιες χιλιάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν, βιάστηκαν ή ακρωτηριάστηκαν.

Τον Απρίλιο του 2006, ο Ντέιβιντ Κρέιν, πρώην εισαγγελέας στο ειδικό δικαστήριο για τη Σιέρα Λεόνε, υποστήριξε ότι ο Τέιλορ αποτελούσε «τον ακρογωνιαίο λίθο ενός δεκαετούς γεωπολιτικού σχεδίου. Επρόκειτο για τη στρατολόγηση ανθρώπων που θα υποδαύλιζαν εξεγέρσεις, θα καταλάμβαναν την εξουσία στη χώρα τους και θα γίνονταν πιόνια του Καντάφι, ο οποίος, με τον τρόπο αυτό, θα αποκτούσε ελεύθερο πεδίο στη Δυτική Αφρική. Έχουμε αδιαμφισβήτητες αποδείξεις γι’ αυτό. Μεταξύ των ανθρώπων που στρατολογήθηκαν βρίσκονταν ο Φοντάι Σανκό, αρχηγός του RUF, και ο Κομπαορέ (9)…».

Το Μάρτιο του 2000, έκθεση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) κατηγορεί ξανά τη Μπουρκίνα Φάσο για λαθρεμπόριο όπλων και διαμαντιών προς όφελος της Ένωσης για την Πλήρη Ανεξαρτησία της Ανγκόλας (Unita) (10). Η Ουαγκαντούγκου μόλις που γλίτωσε το εμπάργκο, πιθανότατα χάρη στην υποστήριξη της Γαλλίας. Πιο πρόσφατα, το 2002, οι «εξεγερμένοι της Ακτής Ελεφαντοστού» εξαπέλυσαν την επίθεσή τους από το έδαφος της Μπουρκίνα Φάσο, δίνοντας το έναυσμα για να ξεσπάσει ο εμφύλιος πόλεμος. Ο αρχηγός τους Γκιγιόμ Σορό, σημερινός πρωθυπουργός, δήλωνε την 1η Οκτωβρίου 2008 στην εφημερίδα «Fraternité Matin» του Αμπιτζάν σχετικά με τον Κομπαορέ: «Είναι ο μέντοράς μου, δεν ντρέπομαι να το πω. Με εμπνέει, μου έχει δώσει πάρα πολλά, με στηρίζει. Χωρίς αυτόν, δεν θα ήμουν αυτό που είμαι».

Χρονιά καταξίωσης
Για τον Κομπαορέ, το 2008 μοιάζει να είναι η χρονιά της καταξίωσης. Τον Απρίλιο του 2006, η Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ δικαίωσε ομάδα δικηγόρων που ζητούσε από την Ουαγκαντούγκου να ξεκινήσει έρευνα για τη δολοφονία του Σανκαρά, να διορθώσει το πιστοποιητικό θανάτου του (που, αγνοώντας όλες τις ενδείξεις, έκανε λόγο για «θάνατο από φυσικά αίτια»), να επιτρέψει τη διεξαγωγή αμερόληπτης δικαστικής έρευνας και να αποζημιώσει την οικογένειά του. Αλλά, τον Απρίλιο του 2008, παραμονές της επίσκεψης του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ Μπαν Κι-Μουν στη Μπουρκίνα Φάσο, η επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών δηλώνει ικανοποιημένη από τα μέτρα που ελήφθησαν από την κυβέρνηση και βάζει την υπόθεση στο αρχείο.

Πάντως, μολονότι το πιστοποιητικό θανάτου του Σανκαρά διορθώθηκε, με την απάλειψη της επίμαχης αναφοράς, καμία έρευνα δεν έγινε. Και η αποθέωση; Το Μάρτιο του 2008, η Μπουρκίνα Φάσο γίνεται μέλος στην Επιτροπή για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα του ΟΗΕ! Τέσσερις μήνες αργότερα, γίνεται μη μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Ακολουθεί κύμα διεθνούς αναγνώρισης. Τον Ιούλιο του 2008, ο Κομπαορέ, σε επίσημη επίσκεψή του στις Ηνωμένες Πολιτείες, συναντά τους ιθύνοντες της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), οι οποίοι συγχαίρουν τη Μπουρκίνα Φάσο «για την αποφασιστική δέσμευσή της στην κατεύθυνση της καλής οικονομικής διακυβέρνησης και, επομένως, της αποτελεσματικής καταπολέμησης της φτώχειας». Κατά τη διάρκεια της ίδιας επίσκεψης, γίνεται δεκτός για μία ώρα από τον πρόεδρο Τζορτζ Μπους. Και το Σεπτέμβριο του 2008, ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο προεδρεύει συνεδρίασης του Συμβουλίου Ασφαλείας για τη μεσολάβηση και την επίλυση συγκρούσεων.

Τέλος, στο φόρουμ «Μέσα ενημέρωσης και ανάπτυξη» που διεξάγεται στην Ουαγκαντούγκου, το Σεπτέμβριο του 2008, είναι η σειρά του Ευρωπαίου επιτρόπου Ανάπτυξης και Ανθρωπιστικής Βοήθειας, του κατά τα άλλα αυστηρού Λουϊ Μισέλ, να πλέξει το εγκώμιο του προέδρου Κομπαορέ, «ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στη σταθερότητα της περιοχής (11)». Ούτε λέξη για τη μυστηριώδη δολοφονία του δημοσιογράφου Νορμπέρ Ζονγκό, στις 13 Δεκεμβρίου 1998. Μάλιστα, τον Ιούνιο του 2008, στη Φλωρεντία, ο Κομπαορέ επρόκειτο να λάβει το βαρύτιμο Βραβείο Γκαλιλέο για «τη μεσολάβηση σε εθνοτικές και κοινωνικές συγκρούσεις», με χρηματοδότηση της ιταλικής προεδρίας της Δημοκρατίας. Την τελευταία στιγμή, η τελετή ματαιώθηκε, με το πρόσχημα ότι ο ηγέτης της Μπουρκίνα Φάσο είχε ιδιαίτερα μεγάλο φόρτο εργασίας και δεν μπορούσε να παραστεί. Στην πραγματικότητα, φαίνεται ότι η εκστρατεία που έκαναν οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων συντέλεσε στην εγκατάλειψη του σχεδίου.

Διεθνής υποστήριξη
Δίκτυα υποστήριξης ενεργούν παρασκηνιακά υπέρ του Κομπαορέ. Κάποιος Ζαν Γκιόν, πρόεδρος του Γαλλόφωνου Συνδέσμου, παλαιό στέλεχος της γκωλικής Ένωσης Νέων για την Πρόοδο (UJP), ο οποίος πορεύτηκε στη σκιά των πρωθυπουργών Πιέρ Μεσμέρ και Αλέν Ζιπέ, προεδρεύει, από το 1989, του Διεθνούς Συμβουλίου Αλληλεγγύης προς τη Μπουρκίνα Φάσο (Cisab). Με κάποια δόση χιούμορ, ένας παλαιός Γάλλος πρέσβης θυμάται για τον Γκιόν: «Ένας συμπατριώτης μας με καρνέ γεμάτο ονόματα κατηύθυνε συστηματικά προς την Ουαγκαντούγκου στρατιές πρώην πρέσβεων, απόστρατων στρατηγών, βετεράνων πολιτικών, δευτεροκλασάτων πανεπιστημιακών, προέδρων ενώσεων ή ιδρυμάτων σε αναζήτηση πελατείας, υπουργών και υφυπουργών που η σοσιαλιστική παλίρροια του 1981 είχε θέσει στο περιθώριο… (12)». Ο Γκιόν φαίνεται ότι ολοκλήρωσε τον κύκλο του, αφού και η «Σύνοδος των Αστεριών της Γης», την οποία ήθελε να οργανώσει το 2008, με την υποστήριξη του Κομπαορέ, καλώντας γνωστούς επιστήμονες και καλλιτέχνες, ναυάγησε.

Πραγματικά, τα δίκτυα υποστήριξης αναδιοργανώθηκαν, με άξονα το νέο ρόλο που η Γαλλία επιθυμεί να διαδραματίσει ο Κομπαορέ στην περιοχή. Στις 8 Νοεμβρίου 2005, στα απόμερα σαλόνια της Γερουσίας, στο Παρίσι, ιδρύθηκε επίσημα η Ένωση Φιλίας Γαλλίας-Μπουρκίνα Φάσο (AFBF). Πρόεδρός της δεν είναι άλλος από τον Γκι Πεν, υπεύθυνο αφρικανικών θεμάτων στην Προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας από το 1981 μέχρι το 1986, τον οποίο ο πρώην πρόεδρος της εταιρείας Elf Λοϊκ Λε Φλος- Πριζάν αποκαλεί «ο Φοκάρ του Μιτεράν» (13). Ο Σανκαρά θεωρούσε τον συγκεκριμένο σοσιαλιστή αξιωματούχο υπεύθυνο για τη σύλληψή του από την αστυνομία της Μπουρκίνα Φάσο το Μάιο του 1983, λίγο πριν την άνοδό του στην εξουσία. Εξάλλου, στις 9 Μαϊου 2008, ο δημοσιογράφος της γαλλικής εφημερίδας «Le Figaro» Φρανσουά Οτέρ δήλωσε σε δημόσια συζήτηση στο Ντακάρ ότι, εκείνη την εποχή, «χειραγωγήθηκε» από τον Πεν, με σκοπό να πλήξει την εικόνα του ηγέτη του παναφρικανισμού.

Ως επικεφαλής της AFBF, ο Πεν περιστοιχίζεται από προσωπικότητες πρώτου μεγέθους, μεταξύ των οποίων πολλοί πρώην υπουργοί Διεθνούς Συνεργασίας: τον Μισέλ Ρουσέν, πρώην επικεφαλής των μυστικών υπηρεσιών, για πολύ καιρό υπεύθυνο Αφρικής του ομίλου Μπολορέ (14), ο οποίος δραστηριοποιείται στη Μπουρκίνα Φάσο στους κλάδους του καπνού, των μεταφορών, του βαμβακιού, τον Ζακ Γκοντφρέν, παλαιό σύμβουλο του Φοκάρ, τον Σαρλ Ζοσλέν, υπουργό Συνεργασίας και Γαλλοφωνίας στην τελευταία κυβέρνηση Ζοσπέν, τον Πιέρ-Αντρέ Βιλτζέρ, ο οποίος ήταν, επίσης, εν ενεργεία πρέσβης και ειδικός απεσταλμένος για την ασφάλεια και την πρόληψη των συγκρούσεων, την εποχή της σύρραξης στην Ακτή Ελεφαντοστού, τον Ιούλιο του 2004. Σε μία από τις συνεδριάσεις της AFDF, κάποιο μέλος της Ένωσης έριξε την ιδέα να προταθεί ο Κομπαορέ για το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης (15)! Σύμπτωση; Μερικούς μήνες μετά την ίδρυση της Ένωσης, άρχισε να εδραιώνεται το ειρηνιστικό προφίλ του Κομπαορέ στη διεθνή σκηνή.

Ταμίας της AFBF δεν είναι άλλος από τον Σαρλ Αντάντ, ο οποίος καταδικάστηκε και φυλακίστηκε το Μάιο του 2009, για υπεξαίρεση δημόσιας περιουσίας και απιστία. Κατηγορείται ότι κατηύθυνε ποσά προς τον πρώτο πρόεδρο της Γαλλικής Πολυνησίας Γκαστόν Φλος, ο οποίος, με τη σειρά του, εξετάζεται ως ύποπτος για διάφορες υποθέσεις διαφθοράς από το Νοέμβριο του 2009. Οι μεταβιβάσεις χρημάτων έγιναν μέσω της εταιρείας 2Η, ιδιοκτησίας του Αντάντ. Αυτή η εταιρεία επικοινωνιών, που έχει αναλάβει τη διαφήμιση του τηλεφωνικού καταλόγου της Αϊτής, είναι «γνωστή ως ο γενναιόδωρος μαικήνας των τηλεφωνικών καταλόγων των αφρικανικών κρατών (16)».


Δεν ξεχνιέται στο παρελθόν
Παρά την ισχυρή υποστήριξη που απολαμβάνει ο πρόεδρος της Μπουρκίνα Φάσο, το παρελθόν του είναι μάλλον δύσκολο να ξεχαστεί. Στα τέλη Δεκεμβρίου του 2009, δημοσιεύεται νέα έκκληση: οι υποστηρικτές της ζητούν τη διεξαγωγή διεθνούς έρευνας για τη δολοφονία του Σανκαρά και το άνοιγμα των σχετικών αρχείων σε Γαλλία και Ηνωμένες Πολιτείες (17). Εξάλλου, η αμεροληψία της μεσολάβησης του Κομπαορέ στην κρίση της Γουϊνέας αμφισβητείται από την αντιπολίτευση της χώρας.

Ο τοπικός Τύπος τον κατηγορεί ότι έχει συμφέροντα στην εταιρεία Getma International, στην οποία παραχωρήθηκε με αμφιλεγόμενο τρόπο η εκμετάλλευση του τερματικού σταθμού εμπορευματοκιβωτίων του αυτόνομου λιμανιού της πρωτεύουσας Κόνακρι. Τέλος, νέα έκθεση της ομάδας ειδικών της Ακτής Ελεφαντοστού προς το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ανησυχεί για ενδεχόμενη μεταφορά όπλων προς τους αντάρτες των Νέων Δυνάμεων του Σορό, με ανάμιξη της Μπουρκίνα Φάσο (18)…



Υποσημειώσεις


(1) Βλ. Gilles Nivet, «Από το ένα πραξικόπημα στο άλλο πηγαίνει η Γουινέα», «Le Monde diplomatique»-«ΚΕ», 29-11-2009.
(2) «The New York Times», 26 Νοεμβρίου 2009.
(3) Βλ. Vladimir Cagnolari, «Une génération à l’assaut de la Côte d’Ivoire», «Le Monde diplomatique»-«ΚΕ», 31-1-2010.
(4) «Jeune Afrique», Παρίσι, 11 Δεκεμβρίου 2008.
(5) Κατάθεση ενώπιον της Επιτροπής για την Αλήθεια και τη Συμφιλίωση, 29 Αυγούστου 2008.
(6) «Ombre africaine», ντοκιμαντέρ του Silvestro Montanaro που μεταδόθηκε από το RAI 3, στις 15 Ιουλίου 2009.
(7) Ο Ζακ Φοκάρ (1913-1997) διετέλεσε σύμβουλος της προεδρίας της Γαλλικής Δημοκρατίας, ειδικός σε αφρικανικά θέματα, από το 1960 έως το 1974. Έγινε σύμβολο της «σκοτεινής» πλευράς της γαλλικής παρουσίας στην Αφρική.
(8) ΣτΜ: Στο κείμενο «réseaux françafricains». Ο όρος «Françafrique» χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη σημερινή, μετα-αποικιοκρατική παρουσία της Γαλλίας στην παραδοσιακή σφαίρα επιρροής της στην Αφρική.
(9) Υπουργείο Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, Washington DC, 11 Απριλίου 2006, http://fr.allafrica.com
(10) Οριστική έκθεση της ομάδας ειδικών που ερεύνησε τις παραβιάσεις των κυρώσεων στην Αγκόλα (S/2000/203), 10 Μαρτίου 2000. www.un.org
(11) Fasozine.com, 29 Οκτωβρίου 2009.
(12) Alain Deschamps, «Burkina Faso (1987-1992). Le pays des hommes intègres», L’Harmattan, Παρίσι, 2001, σελ. 96-97.
(13) «L’Express», Παρίσι, 12 Δεκεμβρίου 1996.
(14) Βλ. Thomas Deltombe, «Les guerres africaines de Vincent Bolloré», Le Monde diplomatique, Απρίλιος 2009.
(15) «Sidwaya», Ouagadougou, 4 Απριλίου 2007.
(16) «La Lettre du continent», ν. 576, Παρίσι, 19 Νοεμβρίου 2009.
(17) Μπορείτε να βρείτε την έκκληση στο Διαδίκτυο, στη διεύθυνση www.thomassankara.net
(18) Έκθεση της 9ης Νοεμβρίου 2009, www.operationspaix.net.